ΓΚΕΪ ΚΑΙ ΛΕΣΒΙΕΣ ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΠΟΛΗ: Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ “ΓΚΕΤΟ”

Μερικά ενδιαφέροντα αποσπάσματα από τη συνέντευξη που έδωσε στο περιοδικό Tetu ο Στεφάν Λερόι, καθηγητής γεωγραφίας και πολεοδομίας στο πανεπιστήμιο της Σορβόνης. Ο Λερόι είναι ένας από τους ελάχιστους θετικούς επιστήμονες που έχει ασχοληθεί με την ομοφυλοφιλία. Έχει μελετήσει ιδιαίτερα τους τρόπους με τους οποίους οι γκέι και οι λεσβίες εντάσσονται και διεκδικούν το δημόσιο χώρο στη σύγχρονη κοινωνία.

Ποια είναι η σχέση των γκέι με τη μεγαλούπολη;

Οι ομοφυλόφιλοι έχουν μια προνομιακή σχέση με τη μεγαλούπολη καθώς είναι ένας χώρος που τους εγγυάται ταυτόχρονα την ανωνυμία αλλά και την ορατότητα. Αυτό δεν είναι τόσο παράδοξο όσο φαίνεται με την πρώτη ματιά. Είναι ένας χώρος που τους επιτρέπει να αναπτύξουν μια κοινή κουλτούρα και μια συλλογική ταυτότητα. Επιπλέον είναι ένας χώρος που πολλαπλασιάζει τις πιθανότητες γνωριμιών και σεξουαλικών επαφών.

Γράφετε συχνά ότι η πόλη “απελευθερώνει αλλά την ίδια στιγμή καταπιέζει.” Τί θέλετε να πείτε με αυτό;

Υποτίθεται ότι η μεγαλούπολη είναι ο χώρος που επιτρέπει στον ομοφυλόφιλο να απελευθερωθεί από το παρελθόν και από ένα καταπιεστικό οικογενειακό, σχολικό ή επαγγελματικό περιβάλλον. Στην πραγματικότητα τα πράγματα είναι λίγο πιο περίπλοκα και υπάρχουν διαφορές ανάλογα με τον κοινωνικό περίγυρο αλλά και την κλίμακα του παρατηρητή. Αν και η μεγαλούπολη αποτελεί προνομιακό χώρο σεξουαλικής χειραφέτησης, δεν λειτουργεί απαραίτητα απελευθερωτικά για τους ομοφυλόφιλους. Θεωρητικά οι πάντες μπορούν να συμμετέχουν στο δημόσιο χώρο, στην πραγματικότητα όμως ο ετεροφυλόφιλος ακόμα και ασυνείδητα μπορεί εκεί να εκφράσει την ερωτική του ταυτότητα με έναν τρόπο που βιώνεται ως καταπιεστικός από τον ομοφυλόφιλο στον οποίο δεν παρέχεται αυτή η δυνατότητα. Ανάλογα λοιπόν με το χώρο και την κατάσταση, ο ομοφυλόφιλος αναπτύσσει διάφορες στρατηγικές για να διεκδικήσει την πόλη: από την απόκρυψη και την αποστασιοποίηση μέχρι τον αντιπερισπασμό και την αποκάλυψη. Γι αυτό κι έχει τόση σημασία η ανάπτυξη χώρων κοινωνικοποίησης προστατευμένων από την ετεροκανονικότητα ή εκδηλώσεων όπως το Pride.

Έχετε κάνει αρκετές μελέτες σχετικά με τις γκέι γειτονιές των μεγάλων πόλεων…

Αυτό που μου έχει κάνει εντύπωση είναι ότι σε αντίθεση με την εικόνα που μεταδίδουν τα media οι γειτονιές αυτές χαρακτηρίζονται από μεγάλη ποικιλία στα πληθυσμιακά χαρακτηριστικά τους από ηλικιακή, φυλετική αλλά και ταξική άποψη. Πουθενά δεν μπορεί κανείς να μιλήσει πραγματικά για “γκέττο” γιατί τουλάχιστον στη Γαλλία ελάχιστοι γκέι μένουν σε αυτές τις περιοχές. Μπορούμε όμως να μιλήσουμε για “πύλη εισόδου” τόσο στο χώρο -αφού οι γειτονιές αυτές χρησιμοποιούνται ως “πέρασμα” προς μέρη λιγότερο ορατά- όσο και στο χρόνο αφού το “πέρασμα” αυτό συνδέεται με συγκεκριμένες στιγμές στην προσωπική ιστορία και τη σεξουαλική ταυτότητα του καθενός. Γεωγραφικά η χρησιμοποίηση της λέξης “γκέττο” δεν έχει κανένα νόημα. Χρησιμοποιείται ως φόβητρο ώστε να κατηγορηθούν οι γκέι ότι επιδιώκουν ένα καθεστώς κοινωνικής περιχαράκωσης.

Ποια είναι η θέση των λεσβιών στις γκέι γειτονιές;

Η οικοδόμηση της λεσβιακής ταυτότητας συνδέεται πολύ λιγότερο με την ορατότητα στο δημόσιο χώρο, αφού αυτός κυριαρχείται από τους άντρες. Βλέπουμε ότι η συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων στις γκέι γειτονιές απευθύνονται σχεδόν αποκλειστικά σε αυτούς. Η κοινωνικοποίηση των λεσβιών περνάει μέσα από δίκτυα επαφών που είναι πιο άτυπα και πολύ λιγότερο συγκεντρωτικά. Κάποιοι ερευνητές θεωρούν ότι το περιαστικό ή ακόμα και το επαρχιακό περιβάλλον ίσως τους ταιριάζει καλύτερα, είτε λόγω χαμηλότερων εισοδημάτων είτε γιατί έχουν λιγότερη ανάγκη να γνωρίζουν νέους ερωτικούς παρτενέρ. Ουσιαστικά δεν γνωρίζουμε το λόγο καθώς οι σχετικές μελέτες είναι ελάχιστες. Η δική μου άποψη είναι ότι οι λεσβίες βιώνουν ένα διπλό αποκλεισμό από το δημόσιο χώρο τόσο ως ομοφυλόφιλες όσο και ως γυναίκες.

Έχετε παρατηρήσει από κοντά τις εκδηλώσεις του Gay Pride. Πώς αναλύεται το Pride από τη σκοπιά ενός γεωγράφου;

Το Pride είναι ταυτόχρονα μια πολιτική εκδήλωση και μια γιορτή του δρόμου που ακολουθεί την παράδοση του καρναβαλιού. Το δεύτερο κομμάτι μονοπωλεί τη δημόσια προσοχή παρά το γεγονός ότι το Pride δεν έχασε ποτέ τον πολιτικό του χαρακτήρα και επιμένει εδώ και 40 χρόνια στη διεκδίκηση της ισότητας και της ισονομίας για τους ομοφυλόφιλους. Οι δύο βασικοί του άξονες παραμένουν ο αγώνας ενάντια στην ομοφοβία και το δικαίωμα στην ορατότητα.

Για μία μόλις ημέρα δίνεται στους ομοφυλόφιλους η δυνατότητα να αμφισβητήσουν την ετεροκανονικότητα του δημόσιου χώρου. Μέσα από διάφορες αναπαραστάσεις, παίζοντας με το σώμα τους και ανατρέποντας τις κοινωνικές συμβάσεις σχετικά με το φύλο επιχειρούν να κάνουν δικό τους το δημόσιο χώρο αν και γνωρίζουν ότι μετά την παρέλαση ο δρόμος θα επανέλθει στην προηγούμενη κατάσταση. Η παρέλαση είναι ένα σημείο ανατροπής τόσο μέσα στο χώρο όσο και μέσα στο χρόνο το οποίο όμως γίνεται ανεκτό -και συχνά ενθαρρύνεται- από τις αρχές. Όπως και το καρναβάλι η παρέλαση αποτελεί ένα χώρο ελεγχόμενης εκτόνωσης που δεν απειλεί την κατεστημένη τάξη - σε αντίθεση για παράδειγμα με το ψωνιστήρι σε δημόσιους χώρους.

Για ποιο λόγο βάζετε απέναντι αυτά τα δύο φαινόμενα;

Στους χώρους όπου ανθεί το ψωνιστήρι και οι ανώνυμες ερωτικές επαφές, οι θαμώνες δεν επιδιώκουν την ορατότητα. Η χρήση κάποιων δημόσιων χώρων όπως τα πάρκα, τα νεκροταφεία, οι παραλίες κτλ. εκτρέπεται από τον πρωταρχικό τους σκοπό με τρόπο άτυπο και αυθόρμητο. Οι πρακτικές σε αυτούς τους χώρους είναι εξαιρετικά κωδικοποιημένες και προδίδουν μεγάλο ορθολογισμό τόσο σχετικά με τη λειτουργικότητα του χώρου όσο και με την αποδοτική εκμετάλλευση του χρόνου. Συμμετέχουν στην οικοδόμηση της γκέι κουλτούρας και ταυτότητας πάντα σε αντιδιαστολή με τις πρακτικές των ετεροφυλόφιλων. Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε μια εντατικοποίηση της παρακολούθησης των χώρων αυτών από τις δυνάμεις καταστολής.

Είναι ενδιαφέρον να εξετάσουμε αυτό το φαινόμενο σε σχέση με το Pride. Πρόκειται για δύο εντελώς ανταγωνιστικούς τρόπους παρουσίας των ομοφυλόφιλων μέσα στην πόλη. Από τη μία μεριά η ομοφυλοφιλία που γίνεται ορατή και ανεκτή από τις αρχές που επιδιώκουν με αυτό τον τρόπο να αυξήσουν την εισροή τουριστικού συναλλάγματος. Και από την άλλη η έντονα σεξουαλική διάσταση της ομοφυλοφιλίας που περιορίζεται και καταστέλλεται. Όσο περισσότερο οι δημόσιες αρχές ενθαρρύνουν τα Pride και τον γκέι τουρισμό, τόσο περισσότερο αποθαρρύνουν την αυθόρμητη έκφραση της σεξουαλικότητας στο δημόσιο χώρο.