Συνέντευξη με τον ισραηλινό σκηνοθέτη Έιταν Φοξ
Το 21ο κινηματογραφικό φεστιβάλ «Νύχτες πρεμιέρας» έδωσε την ευκαιρία στο αθηναϊκό κοινό να γνωρίσει από κοντά έναν από τους πιο επιφανείς σκηνοθέτες ταινιών με γκέι θεματολογία παγκοσμίως. Ο 50χρονος Έιταν Φοξ βρέθηκε στην Αθήνα το σαββατοκύριακο παρουσιάζοντας μερικές από τις πιο γνωστές ταινίες του όπως το «Γιόσι και Τζάγκερ», η «Φούσκα», το «Περπατώντας στο νερό» και ο «Γιόσι». Μέσα από αυτές, τα τελευταία 20 χρόνια έχει καταγράψει την πρόοδο αλλά και τις εντάσεις που αντιμετωπίζει η ισραηλινή κοινωνία όχι μόνο σχετικά με τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων αλλά και τις στρατιωτικές συγκρούσεις, το τραύμα του ναζισμού, τις σχέσεις μεταξύ ισραηλινών και παλαιστίνιων. Βρεθήκαμε μαζί του και του ζητήσαμε να μας τα εξηγήσει με δικά του λόγια.
Ο Έιταν Φοξ με τους πρωταγωνιστές της ταινίας «Γιόσι»
GSH: Έχοντας επισκεφτεί το Ισραήλ, πρέπει να σας πω ότι μου έκαναν εντύπωση κάποιες ίσως επιφανειακές ομοιότητες ανάμεσα στους δύο λαούς. Οι ισραηλινοί όπως και οι έλληνες είναι αρκετά θορυβώδεις, τους αρέσει να βγαίνουν έξω και να διασκεδάζουν, το Τελ Αβίβ είναι το ίδιο χαοτικό όπως η Αθήνα, οι ταξιτζήδες πλακώνονται και εκεί με άλλους οδηγούς στα φανάρια κτλ. Καθώς αυτή δεν είναι η πρώτη σας επίσκεψη στην Ελλάδα, έχετε και εσείς την αίσθηση ότι μοιάζουμε σε πολλά;
ΕF: Μα νομίζω ότι αυτός είναι και ο λόγος που τόσοι ισραηλινοί προτιμούν για τις διακοπές τους την Ελλάδα. Ότι δηλαδή αισθάνονται σαν το σπίτι τους! Είμαστε κι εμείς θορυβώδεις, μας αρέσει να περνάμε καλά, δεν θα έλεγα αγενείς αλλά ίσως πιο ανεκτικοί με την αγένεια των άλλων! Και η Αθήνα μου θυμίζει σε πάρα πολλά το Τελ Αβίβ, υπάρχει αυτή η σχέση με τη θάλασσα, είναι και οι δύο καθαρά μεσογειακές πόλεις αλλά με πολύ μοντέρνο χαρακτήρα ως προς τον τρόπο ζωής των ανθρώπων. Δεν ξέρω πως είναι η νυχτερινή ζωή στην Αθήνα, αλλά στο Τελ Αβίβ είναι πολύ έντονη και βέβαια υπάρχει μια πολύ ανεπτυγμένη γκέι σκηνή.
GSH: Είστε ο πιο διακεκριμένος σκηνοθέτης ταινιών με γκέι θεματολογία στο Ισραήλ. Έχετε πει ότι οι ταινίες σας χρηματοδοτούνται από το ισραηλινό κράτος. Στο εξωτερικό υπάρχουν πολλοί που κατηγορούν το Ισραήλ για το λεγόμενο «ροζ ξέπλυμα» (pinkwashing), ότι δηλαδή προβάλλει προς τα έξω μια εικόνα ιδιαίτερα φιλική προς τους γκέι για να αντισταθμίσει τις διεθνείς επικρίσεις σχετικά με το παλαιστινιακό ζήτημα. Θεωρείτε πως αυτή είναι μία δίκαιη κριτική;
EF: H κρατική χρηματοδότηση στις ταινίες μου ξεκίνησε από τον καιρό που αποφοίτησα από την κινηματογραφική σχολή. Και ήταν σε μια περίοδο που η διεθνής κοινότητα δεν ήταν τόσο αυστηρή και επικριτική με το Ισραήλ όσο είναι σήμερα. Ίσως να υπάρχουν κάποιοι που χρησιμοποιούν όπως λέτε εμένα και τις ταινίες μου για να προωθήσουν αυτό που αποκαλείται «pinkwashing» αν υποθέσουμε πως κάτι τέτοιο υφίσταται όντως ως επίσημη στρατηγική. Αυτό όμως δεν αλλάζει το γεγονός ότι η χώρα μου, όχι μόνο το Τελ Αβίβ αλλά και έξω από αυτό, έχει αλλάξει απίστευτα μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Μιλάμε για μια χώρα που ήταν πολύ θρησκευόμενη, πολύ συντηρητική, με εξαιρετικά μάτσο νοοτροπία και για να αλλάξει όλο αυτό χρειάστηκε πολλή δουλειά από πάρα πολύ κόσμο και όχι μόνο καλλιτέχνες όπως εγώ. Οπότε ακόμα κι αν κάποιος προσπαθεί να τα χρησιμοποιήσει όλα αυτά στα πλαίσια μίας στρατηγικής «ροζ ξεπλύματος», αυτό δεν αλλάζει το γεγονός ότι η ισραηλινή κοινωνία έχει αγκαλιάσει τη ΛΟΑΔ κοινότητα. Άλλωστε οι ταινίες μου δεν «χαϊδεύουν» το Ισραήλ αλλά αντίθετα θέτουν δύσκολα ερωτήματα όχι μόνο για τα γκέι θέματα αλλά και για ζητήματα όπως ο πόλεμος, η κατάσταση των παλαιστίνιων κτλ. Οπότε η προβολή των ταινιών μου ίσως να μην είναι ο πιο εύκολος τρόπος για να «διαφημιστεί» το Ισραήλ αφού δεν παρουσιάζουν απαραίτητα μια ειδυλλιακή εικόνα.
GSH: Σύμφωνα με ένα πρόσφατο ντοκιμαντέρ του Γιαρίβ Μοζέρ με τίτλο «Οι αόρατοι άνθρωποι», οι ισραηλινές αρχές αρνούνται να βοηθήσουν γκέι παλαιστίνιους που το έχουν σκάσει από τα σπίτια τους αν δεν δεχτούν να γίνουν πληροφοριοδότες. Και στη δική σας ταινία «Η φούσκα» (The bubble) διηγείστε την ιστορία ενός γκέι παλαιστίνιου που αν και έχει σχέση με ισραηλινό, μένει στο Ισραήλ παράνομα. Μπορούμε να πούμε λοιπόν ότι η ανεκτικότητα της ισραηλινής κοινωνίας ισχύει το ίδιο και για ομάδες όπως οι γκέι παλαιστίνιοι ή οι γκέι στις κοινότητες των εποίκων ή των ορθόδοξων εβραίων; Ή μήπως ισχύει μόνο για ισραηλινούς πολίτες με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά;
EF: Στην κοινότητά μας αγωνιζόμαστε και για εκείνες τις μικρότερες μειοψηφίες εντός της γκέι μειοψηφίας των οποίων τις ανάγκες θα πρέπει να συμπεριλάβουμε στις διεκδικήσεις μας. Είναι κάτι που προσπαθώ να κάνω και μέσα από τις ταινίες μου, να διηγηθώ και τις δικές τους ιστορίες. Ο σύντροφός μου έχει ξεκινήσει ένα κίνημα ΛΟΑΔ νεολαίας που έχει παραρτήματα σε όλη τη χώρα και περιλαμβάνει θρησκευτικές ομάδες, ακόμα και αθλητικές ομάδες για νέους που προέρχονται από την κοινότητα των υπερορθόδοξων. Με τους παλαιστίνιους προφανώς το ζήτημα είναι πιο περίπλοκο, αφού ο αποκλεισμός τους δεν αφορά μόνο τους γκέι αλλά ολόκληρο τον πληθυσμό. Οπότε είναι σημαντικό να παλέψουμε για τα δικαιώματα όλων των παλαιστινίων στα κατεχόμενα και των αράβων πολιτών του Ισραήλ και όχι μόνο για τους γκέι παλαιστίνιους που άλλωστε αντιμετωπίζουν πολύ περισσότερα προβλήματα στην πατρίδα τους παρά στο Τελ Αβίβ. Όσον αφορά τους εποίκους είμαι κάθετα απέναντί τους σε πολιτικό επίπεδο, όμως υπάρχουν και στους κόλπους τους ομοφυλόφιλοι και προσωπικά έχω γνωρίσει αρκετούς. Το συνειδητοποιούν και οι ίδιοι πως αυτό είναι κάτι που πρέπει να αντιμετωπίσουν.
GSH: Κάτι άλλο που έχουμε κοινό οι έλληνες με τους ισραηλινούς είναι ότι και εδώ οι άντρες υπηρετούν στον στρατό. Μάλιστα η ταινία σας «Γιόσι και Τζάγκερ» είναι μια ιστορία αγάπης ανάμεσα σε δύο φαντάρους που πολεμούν στον Λίβανο. Από τη δική σας εμπειρία στον ισραηλινό στρατό, θα λέγατε ότι είναι ένα περιβάλλον που ευνοεί την εκδήλωση ομοερωτικών αισθημάτων; 'Η μήπως είναι διαφορετικά στο Ισραήλ αφού εκεί υπηρετούν και οι γυναίκες στον στρατό;
EF: Πήγα στον στρατό το 1982 και υπηρέτησα για 4 χρόνια. Εκείνη την εποχή ήταν ένα ιδιαίτερα εχθρικό, ομοφοβικό περιβάλλον. Προφανώς υπήρχαν ομοφυλόφιλοι που υπηρετούσαν αλλά ο στρατός αρνιόταν ακόμα και την ύπαρξή τους. Οπότε το πρώτο πράγμα που έκανα μόλις αποφοίτησα από τη σχολή ήταν να γυρίσω το «Σε άδεια» (Time off), μια ταινία μικρού μήκους για αυτό το θέμα. Ήμουν αποφασισμένος ότι έπρεπε επιτέλους κάποια στιγμή να μιλήσουμε ανοιχτά για το ότι πολλοί και διαφορετικοί άνθρωποι υπηρετούν στις ένοπλες δυνάμεις και κάποιοι απ'αυτούς είναι ομοφυλόφιλοι. Όταν γύρισα το «Γιόσι και Τζάγκερ» το 2002, ζήτησα από τον στρατό να με βοηθήσουν στα γυρίσματα και η απάντησή τους ήταν τελείως αρνητική. Τους ενοχλούσε ιδιαίτερα ότι η ταινία παρουσιάζει μια σχέση ανάμεσα σε αξιωματικό και φαντάρο. Δέκα χρόνια μετά την επιτυχία του πρώτου φιλμ, όταν γύριζα τον «Γιόσι» σαν συνέχεια εκείνης της ταινίας, ο ίδιος ο στρατός επικοινώνησε μαζί μου. Όχι μόνο προσφέρθηκαν να συνεισφέρουν στη χρηματοδότηση αλλά έχουν συμπεριλάβει την ταινία στο επίσημο πρόγραμμα προβολών του στρατού! Για τον στρατό, είτε είσαι γκέι είτε όχι, πρέπει να υπηρετήσεις όπως όλοι. Και όπως δείχνει η ταινία, πλέον πάρα πολλοί γκέι εκδηλώνονται ανοιχτά κατά τη διάρκεια της θητείας τους.
GSH: Αν και το Ισραήλ δεν έχει θεσπίσει ακόμα τον γάμο ομοφύλων, η ομογονεϊκότητα είναι ένα αρκετά διαδεδομένο κοινωνικό φαινόμενο στη χώρα σας. Αντίθετα στην Ελλάδα η ιδέα δύο αντρών που μεγαλώνουν μαζί ένα παιδί ανήκει ακόμα στη σφαίρα του φανταστικού. Πως γίνεται μία θρησκευόμενη κοινωνία όπως το Ισραήλ να είναι πιο δεκτική σε αυτό το ζήτημα;
EF: Νομίζω πως καταφέραμε να αλλάξουμε νοοτροπίες με πολύ ισχυρό και αποτελεσματικό τρόπο. Ακριβώς επειδή μεγαλώναμε σε μία τόσο θρησκευόμενη, αυστηρή, μάτσο κοινωνία, η ανάγκη μας να σπάσουμε αυτές τις συμβάσεις ήταν ακόμα πιο ισχυρή. Ίσως αυτό να είναι και το τίμημα της αποδοχής: Εφόσον σας έχουμε αποδεχτεί πρέπει και εσείς να συνεισφέρετε. Άλλωστε η η έννοια της οικογένειας παραμένει πολύ ισχυρή στην εβραϊκή κουλτούρα. Πράγματι αν κατέβει κανείς τη λεωφόρο Ρότσιλντ στο κέντρο του Τελ Αβίβ βλέπει όλο και περισσότερα γκέι ζευγάρια που σπρώχνουν καροτσάκια. Όλοι οι γκέι φίλοι μου έχουν κάνει ή ετοιμάζονται να κάνουν παιδιά. Πρέπει να παραδεχτώ ότι έχω μείνει ο τελευταίος στον κύκλο μου που δεν έχει γίνει γονιός. Μάλλον δεν είμαι αρκετά προχώ! (γελάει). Έχω αποφασίσει όμως πως αυτό θα είναι το θέμα της επόμενής μου ταινίας. Στην πραγματικότητα πάντα βάζω μπροστά δύο σχέδια ταυτόχρονα, ένα μεγάλο και ένα μικρό. To μεγάλο μου σχέδιο αυτή τη στιγμή είναι μια ταινία για τον ισραηλινό τραγουδιστή Μάικ Μπραντ, που έκανε τεράστια επιτυχία στη Γαλλία τη δεκαετία του '70. Καθώς όμως προερχόταν από μια οικογένεια που είχε ξεκληριστεί από το Ολοκαύτωμα, είχε έντονες τάσεις κατάθλιψης και αυτοκτόνησε σε ηλικία 28 ετών. Το μικρό μου σχέδιο είναι μια ταινία για ένα γκέι ζευγάρι που γίνονται γονείς. Έχει πιο χαμηλό προϋπολογισμό και ελπίζω να ξεκινήσουμε τα γυρίσματα τον Φεβρουάριο. Όπως και με το «Γιόσι και Τζάγκερ» θέλω να ολοκληρωθεί γρήγορα και η εμπειρία μου λέει ότι αυτές οι ταινίες είναι και οι πιο έντονες. Θα έχει να κάνει με όσα αντιμετωπίζω αυτή τη στιγμή, τι σημαίνει να μεγαλώνεις, να κάνεις παιδιά, τι αφήνεις πίσω σου κτλ.
GSH: Κάτι άλλο που έχουμε κοινό οι έλληνες και οι ισραηλινοί είναι πόσο σοβαρά παίρνουμε τον διαγωνισμό της Eurovision. Η τελευταία σας ταινία «Cupcakes» αναφέρεται σε μια παρέα φίλων που συμμετέχουν στον διαγωνισμό κατά λάθος. Και κάπου διάβασα πως τον καιρό που ήσασταν έφηβος είχατε αναλάβει τον σχολιασμό του διαγωνισμού για λογαριασμό μιας παιδικής εκπομπής. Για ποιο λόγο η Eurovision θεωρείται τόσο σοβαρή υπόθεση και στις δύο χώρες;
EF: H πρώτη μου εμπειρία στον διαγωνισμό ήταν to 1979. Ήμουν 14 χρονών, ο διαγωνισμός είχε γίνει στην Ιερουσαλήμ και για την Ελλάδα η Ελπίδα τραγούδησε το «Σωκράτης σούπερσταρ»! Ήμουν δημοσιογράφος για ένα παιδικό πρόγραμμα και για μένα αυτό ήταν το πιο σημαντικό πράγμα που θα μπορούσε να συμβεί. Κάτι που δεν έχω πει είναι ότι υπήρχε ένα μέλος μιας αποστολής που μου πρότεινε να γυρίσω μαζί τους στο ξενοδοχείο που έμεναν και φυσικά αρνήθηκα (γελάει). Υπήρχε κάτι στον αέρα, μια πολύ έντονη γκέι πλευρά σε όλο αυτό και ήταν η πρώτη φορά που συνειδητοποιούσα ότι υπήρχε κάτι τέτοιο εκεί έξω. Αλλά και την πρώτη φορά που λάβαμε μέρος στον διαγωνισμό το 1973, θυμάμαι πόσο σημαντικό ήταν που η Ευρώπη μας δεχόταν. Είμαστε η μόνη οικογένεια στο κτίριο που είχαμε τηλεόραση και είχε κατέβει όλη η πολυκατοικία για να παρακολουθήσει τον διαγωνισμό μαζί μας. Η ταινία «Cupcakes» είναι αληθινή ιστορία: Το 2000 σε ένα πάρτι, δύο νεαροί που είχαν μεθύσει με τις κοπέλες τους αποφάσισαν για πλάκα να γράψουν ένα τραγούδι και να το στείλουν στην επιτροπή. Ένα μήνα αργότερα τους ανακοίνωσαν ότι θα εκπροσωπούσαν το Ισραήλ στη Eurovision! Μιλάμε για τέσσερα άτομα που δεν μπορούσαν να τραγουδήσουν ή να χορέψουν, δεν είχαν ανέβει ποτέ σε σκηνή στη ζωή τους. Καθώς ήμουν το μόνο άτομο που γνώριζαν στον κόσμο του θεάματος μου ζήτησαν να τους βοηθήσω. Ήταν το συγκρότημα των Ping Pong και ήρθαν τελευταίοι στον διαγωνισμό του 2000, έγινε όμως ένας μικρός χαμός γιατί οι στίχοι μιλούσαν για τον έρωτα μιας ισραηλινής για έναν άντρα από τη Συρία και στη σκηνή κουνούσαν σημαιάκια της Συρίας και του Ισραήλ. Τελικά η κρατική τηλεόραση τους αποκήρυξε και πήγαν με δικά τους έξοδα. Ένα άλλο φιλμ που έχω κάνει για τη Eurovision είναι το «Gotta have heart», μικρού μήκους. Μπορείτε να το δείτε κι αυτό στο αφιέρωμα που κάνουν οι «Νύχτες Πρεμιέρας».
Στην κεντρική φώτο, σκηνή από την ταινία «Γιόσι και Τζάγκερ»