ΤΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ: ΕΠΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΕΥΤΥΧΙΑΣ;

Τρίτη 9 Νοεμβρίου 1999 8 το βράδυ στο Παρίσι, στην αίθουσα του Συνταγματικού Συμβουλίου. Μέσα στην τεταμένη ατμόσφαιρα, ένας από τους δικαστές διαβάζει την απόφαση σχετικά με τη συνταγματικότητα του νόμου για το Σύμφωνο Συμβίωσης (στα γαλλικά PaCS – Κοινωνικό Σύμφωνο Αλληλεγγύης). Εκτός από τους δημοσιογράφους μόνο λίγοι προνομιούχοι -ανάμεσά τους εκπρόσωποι των οργανώσεων που στηρίζουν τη νέα νομοθεσία- είναι παρόντες στην αίθουσα. ΄Εξω περιμένουν λιγοστοί πολέμιοι. Το Συμβούλιο βάζει μια για πάντα τέλος στις ελπίδες τους για μια ανατροπή της τελευταίας στιγμής μετά από 13 μήνες άγριων διαξιφισμών, και αποδέχεται ότι ο νόμος συμφωνεί με το πνεύμα του γαλλικού συντάγματος. Ξέσπασμα ενθουσιασμού μέσα στη σεπτή αίθουσα. Στις 18 του μήνα, μόλις τρεις ημέρες μετά τη δημοσίευση του νόμου, ο Ντομινίκ Αντάμσκι και ο Φρανσίς Ντεκένς γίνονται το πρώτο ζευγάρι που θα υπογράψει Σύμφωνο Συμβίωσης (στις 24 Φεβρουαρίου του 2006 παντρεύτηκαν στο Βέλγιο).
Επτά χρόνια μετά καμιά από τις θεομηνίες που προέβλεπαν οι αντίπαλοι της νέας νομοθεσίας δεν έχει πλήξει τη Γαλλία! Οι αρχικοί ενδοιασμοί κάποιων βουλευτών της (τότε) αριστερής πλειοψηφίας έδωσαν φτερά στους συντηρητικούς βουλευτές οι οποίοι και επιστράτευσαν την πλέον καλπάζουσα φαντασία τους κατά τη διάρκεια της συζήτησης στην Εθνική Αντιπροσωπεία. Μεγάλο σουξέ στο ρεπερτόριό τους είχε ο παραλληλισμός της ομοφυλοφιλίας με τη ζωοφιλία. «Το Σύμφωνο Συμβίωσης μοιάζει με καυτή πατάτα που οι δήμαρχοι θα πετάξουν στους δικαστές και αυτοί στις κτηνιατρικές υπηρεσίες!» ξεσπάει ένας συντηρητικός βουλευτής. ΄Ενας άλλος αποκαλεί το νομοσχέδιο «Σύμφωνο Επίκτητης Ανοσολογικής Συμβίωσης», ενώ ένας τρίτος δεν διστάζει να συσχετίσει την ομοφυλοφιλία με την παιδεραστία και αναρωτιέται: «Πώς θα μπορούμε από δω και πέρα να ορίζουμε το έγκλημα της παιδοφιλίας;». Κάποιος συνάδελφός τους δηλώνει στη Φιγκαρό: «Την ώρα που δημιουργούμε αναμορφωτήρια για τους νέους, είναι παράδοξο να θέτουμε σε κίνδυνο τον θεσμό της οικογένειας με το Σύμφωνο Συμβίωσης». Η πιο διάσημη πολέμιος του Συμφώνου, υπερσυντηρητική βουλευτής Κριστίν Μπουτέν, θεωρεί ότι το ίδιο το μέλλον της κοινωνίας τίθεται σε κίνδυνο: «Όσοι πολιτισμοί αποδέχθηκαν την ομοφυλοφιλία ως κανονικό τρόπο ζωής κατέληξαν στην παρακμη». ΄Αλλοι προέβλεπαν αύξηση της εγκληματικότητας: «Το Σύμφωνο Συμβίωσης πρόκειται να αποσταθεροποιήσει την κοινωνία. Εφόσον οι νέοι μας δεν θα έχουν πια αξίες, θα σημειώνονται όλο και περισσότεροι φόνοι, ληστείες και βιασμοί».
΄Εκτοτε κάποιοι πολιτικοί της δεξιάς έχουν εκφράσει τη μεταμέλειά τους για τα επιχειρήματα που μεταχειρίστηκαν τότε, όπως ο Νικολά Σαρκοζί που παραδέχθηκε ότι ενδέχεται να «πλήγωσαν» την ομοφυλοφιλική κοινοτήτα. Κανείς όμως δεν φανταζόταν ότι το Σύμφωνο Συμβίωσης θα γνώριζε τέτοια επιτυχία. Επιτυχία που δεν περιορίζεται στα ομοφυλόφιλα ζευγάρια, αλλά και στους ετεροφυλόφιλους που έχουν εκτιμήσει την απλότητα της διαδικασίας, τόσο κατά τη σύναψη του Συμφώνου όσο και σε περίπτωση διάλυσης. Παρόλο που το Σύμφωνο Συμβίωσης δεν προσφέρει τα ίδια δικαιώματα με τον γάμο, περισσότερα από 263 χιλιάδες ζευγάρια το επέλεξαν τα επτά τελευταία χρόνια και από αυτά μόνο 34 χιλιάδες έχουν χωρίσει σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Υπουργείου Δικαιοσύνης. Μόνο το 2005, 65 χιλιάδες ζευγάρια υπέγραψαν Σύμφωνο Συμβίωσης, αύξηση κατά 51% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά.

Οι ανισότητες παραμένουν

Η άνιση μεταχείριση που προβλέπει για τα ζευγάρια το Σύμφωνο Συμβίωσης σε σχέση με τον γάμο γίνεται ολοένα και λιγότερο αποδεκτή και η πίεση προς την Αριστερά για επέκταση του δικαιώματος του γάμου στα ζευγάρια του ίδιου φύλου έχει σαν αποτέλεσμα η σημερινή κεντροδεξιά πλειοψηφία να ψηφίζει βελτιώσεις ενός νόμου τον οποίο είχε πολεμήσει όταν βρισκόταν στα έδρανα της αντιπολίτευσης. Τον Ιούνιο του 2006 στα πλαίσια της μεταρρύθμισης του κληρονομικού δικαίου ψηφίστηκαν σημαντικές τροποποιήσεις όπως η πρόβλεψη για καταμερισμό των αγαθών που αποκτήθηκαν κατά τη διάρκεια της συμβίωσης, ενώ η ελάχιστη περίοδος που απαιτείται για υποβολή κοινής φορολογικής δήλωσης μειώθηκε στον ένα χρόνο από τρία που ήταν μέχρι τότε. Πάντως σημαντικές βελτιώσεις, όπως το δικαίωμα στη σύνταξη του αποθανόντος συντρόφου και η βελτίωση των διαδικασιών όταν ένας εκ των δύο είναι ξένος χωρίς δικαίωμα παραμονής, παραμένουν στα χαρτιά. Αν και πολλά ζευγάρια δεν έχουν επιλέξει το σύμφωνο συμβίωσης -είτε γιατί αρνούνται την επισημοποίηση της σχέσης τους, είτε γιατί προτιμούν τον γάμο- η ανάγκη για αμοιβαία προστασία έχει πείσει πολλούς άλλους: «Υπογράψαμε από έρωτα, αλλά και για λόγους προστασίας» μας εξηγεί ο Ζαν-Λυκ. «Ο σύντροφός μου είναι ιδιοκτήτης ενός σπιτιού. Αν πάθει κάτι μπορώ να μείνω εκεί τουλάχιστον δύο χρόνια.» Υπάρχει επίσης το ζήτημα της υπηκοότητας. Ο Μαρκ και ο Ρούμπεν ήταν το πρώτο ζευγάρι διαφορετικής εθνικότητας που σύναψε Σύμφωνο Συμβίωσης στις 3 Δεκεμβρίου 1999. Ο Μαρκ εξηγεί: «Ήταν ο μόνος τρόπος για να λύσουμε το θέμα της άδειας παραμονής του Ρούμπεν. Δεν ήταν όμως εύκολο και, παρότι ζούσαμε ήδη πέντε χρόνια μαζί, χρειάστηκαν μήνες πριν μπορέσει τελικά να λάβει άδεια παραμονής για οικογενειακούς λόγους». Και τα προβλήματα δεν τελειώνουν εδώ. «Ανησυχούμε για το ζήτημα της κληρονομιάς σε περίπτωση που ένας από μας πάθει κάτι».

Αναμνήσεις

Επιπλέον πολλά ζευγάρια εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους για το πόσο στεγνή και γραφειοκρατική είναι η όλη διαδικασία. Το γραφείο του ληξιαρχείου σίγουρα δεν είναι ο πιο ονειρεμένος χώρος για να ενώσουν δύο άνθρωποι τις ζωές τους! Αλλά ακόμα και στις πιο κωμικές περιστάσεις, δεν είναι λίγοι αυτοί που αναζητούν να αντλήσουν κάποιο συναίσθημα από μια διαδικασία που κρατάει το πολύ μερικά λεπτά. «Το κάναμε πριν δύο χρόνια, είχαμε πάει οι δυο μας και δεν είχαμε προβλέψει καμία τελετή» διηγείται ο Τομάς. «Είπαμε ότι το κάνουμε για να πληρώνουμε λιγότερους φόρους και να αγοράσουμε μαζί σπίτι. Αλλά ο συναισθηματισμός της ληξιάρχου μας κατέλαβε εξαπίνης! Μόλις υπογράψαμε τα χαρτιά μας είπε ‘ορίστε, τελείωσε!’ με ένα χαμόγελο στα χείλη και δάκρυα στα μάτια. Ξαφνικά ευχηθήκαμε να είχαμε κάποιον να μας πετάξει ρύζι στα σκαλιά του δικαστηρίου!» Κάτι που εξηγεί για ποιο λόγο πολλοί δήμαρχοι, κυρίως της Αριστεράς, επιθυμούν την καθιέρωση κάποιας τελετής.
Πολλοί θυμούνται με συγκίνηση τη μέρα που τους έγινε η πρόταση. Ο Λωράν διηγείται: «Ήμασταν στο σπίτι των γονιών μου για τα 30ά μου γενέθλια. Την ώρα του γλυκού, ο Γκαμπριέλ σηκώθηκε και ζήτησε από τη μητέρα μου το χέρι μου. Η μαμά μου άρχισε να κλαίει, ο πατέρας μου και οι παππούδες μου είχαν μείνει με ανοιχτό το στόμα! Αυτό που μου έκανε εντύπωση ήταν όταν άρχισα και εγώ να κλαίω. Αργότερα όταν μείναμε οι δυο μας, γονάτισε και μου πρόσφερε το δαχτυλίδι μαζί με ένα μπουκέτο λουλούδια. Τί υπέροχη ανάμνηση!» Όταν ο Ερίκ και ο σύντροφός του πήγαν στο δικαστήριο, ένα συνεργείο από εργάτες έκανε επισκευές. «Ο θυρωρός δεν γνώριζε για ποιο λόγο ήμασταν εκεί και μας κοίταγε περίεργα. Εμείς ντυμένοι πολύ επίσημα ανάμεσα στους εργάτες που περιφερόντουσαν μέσα στους φρεσκοβαμμένους διαδρόμους.» Μετά το τέλος της διαδικασίας, το ζευγάρι έψαχνε κάποιον για να τους τραβήξει μια φωτογραφία μπροστά από το δικαστήριο. «Βλέπουμε κάποιον που κατευθύνεται προς την είσοδο. Του ζητάω να μας τραβήξει μια φωτογραφία. Έδειχνε πολύ συνεσταλμένος. Αργότερα μάθαμε ότι ήταν ο πρόεδρος του δικαστηρίου!».
Για τον Ερίκ και τον ινδικής καταγωγής Σάντος, που σήμερα έχουν χωρίσει, το Σύμφωνο Συμβίωσης ήταν ο μόνος τρόπος για να παραμείνουν μαζί. Υπέγραψαν μετά από πέντε χρόνια συμβίωσης και στην Ινδία, μια χώρα όπου η ομοφυλοφιλία τιμωρείται με δέκα χρόνια φυλάκιση. Ο Ερίκ θυμάται: «Μόλις φτάσαμε με τα χαρτιά μας στο προξενείο, μας υποδέχθηκαν με φανερή ενόχληση. Κανείς δεν είχε μάθει να χειρίζεται το σχετικό λογισμικό! Αναγκαστήκαμε να ξαναπάμε μετά από τρεις εβδομάδες και ευτυχώς που ο Σάντος ήταν προγραμματιστής και μπόρεσε να μπει στον υπολογιστή για να περάσει μόνος του τα δεδομένα, κάτω από το άγρυπνο βλέμμα του πρόξενου. Μία ώρα μετά, τα πιστοποιητικά μας είχαν εκδοθεί και ο ίδιος ο πρέσβυς μας πρόσφερε ένα κοκτέιλ για να μας ευχηθεί.» Για τη Σαγκάν, οι αναμνήσεις δεν είναι τόσο ευχάριστες. «Πήραμε την απόφαση βεβιασμένα για επαγγελματικούς λόγους και έπρεπε να μαζέψουμε γρήγορα τα απαραίτητα έγγραφα και να ειδοποιήσουμε τους δικούς μας. Τηλεφώνησα στη μητέρα μου. ‘Κάντε ό,τι θέλετε’ μου είπε και δεν ήρθε στο δικαστήριο. Η πεθερά μου μας απάντησε ‘Α ναί; να μου βγάλετε ένα αντίγραφο του πιστοποιητικού γιατί δικαιούμαι μια μέρα άδεια’! Όταν έφτασε η μεγάλη μέρα ήταν η χαριστική βολή. Η ληξίαρχος έκανε λάθος στο επώνυμό μου και αρνήθηκε να εκδώσει καινούριο πιστοποιητικό. Η συνέχεια ήταν ακόμα πιο καταστροφική. Οι φωτογραφίες με τις βέρες καταστράφηκαν στην εμφάνιση και το εστιατόριο ήταν απαίσιο!» Δύο χρόνια μετά το ζευγάρι χώρισε. «Μας δέχτηκε ένας εξαιρετικά εξυπηρετικός ληξίαρχος που ανέλαβε την υπόθεσή μας και μας κατατόπισε θαυμάσια σχετικά με τις διαδικασίες που έπρεπε να ακολουθήσουμε. Αυτή τη φορά όλα πήγαν ρολόι, καμία σχέση με δύο χρόνια πριν!» Τέλος υπάρχουν αυτοί που γελάνε ακόμα με την κωμική πλευρά του θέματος. Ο Λωράν υπέγραψε πριν τρία χρόνια στο γαλλικό προξενείο του Λονδίνου. Ο πρόξενος ανάγκασε το ζευγάρι να βγάλει φωτογραφίες μπροστά στο πορτρέτο του Προέδρου της Δημοκρατίας. Το αποτέλεσμα; «΄Οταν οι φωτογραφίες εμφανίστηκαν τί να δούμε; Τρεις φωτογραφίες του Σιράκ! Εμείς δεν φαινόμαστε πουθενά!»
Επτά χρόνια μετά την υιοθέτησή του, το Σύμφωνο Συμβίωσης είναι πλέον μια κοινωνική πραγματικότητα και κανείς δεν σκέφτεται σοβαρά την κατάργησή του. Αλλά η κοινωνική πίεση για την επέκταση του γάμου στα ζευγάρια του ίδιου φύλου, σίγουρα θα έχει επιπτώσεις σε ένα θεσμό το μέλλον του οποίου πρέπει να εξεταστεί σοβαρά. Ένα μέλλον που αφορά πλέον περισσότερα από 400 χιλιάδες άτομα στη Γαλλία.