ΟΙ ΔΥΟ ΕΡΩΤΕΣ ΤΟΥ ΛΕΟΝΑΡΝΤΟ ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ

Το 1476, σε ηλικία μόλις 24 ετών, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι εμφανίζεται μαζί με δύο άλλους κατηγορούμενους σε δικαστήριο της Φλωρεντίας με την κατηγορία του “σοδομισμού”. Αν και η τιμωρία που προβλέπεται για το “έγκλημα” είναι ο θάνατος στην πυρά, η "σοδομία" είναι τόσο διαδεδομένη στη Φλωρεντία που οι ποινές σπάνια εφαρμόζονται. Η καταγγελία για ασέλγεια σε βάρος ενός 17χρονου εκδιδόμενου είναι ανώνυμη και κανένας μάρτυρας δεν εμφανίζεται στο δικαστήριο. Ο Λεονάρντο θα παραμείνει δυο μήνες ακόμα στη φυλακή μέχρι οι αρχές να αποσύρουν τις κατηγορίες. Πρόκειται για μια εμπειρία που φαίνεται να σημάδεψε τη ζωή του, αφού την αναφέρει στο ημερολόγιό του 40 χρόνια αργότερα. Το γεγονός οδήγησε το Φρόιντ να διατυπώσει τη θεωρία του ότι ο Λεονάρντο ήταν μεν ομοφυλόφιλος, αλλά δεν είχε σεξουαλική ζωή.

Ο άνθρωπος που έμελλε να σημαδέψει με τις καλλιτεχνικές και επιστημονικές του αναζητήσεις την περίοδο της Αναγέννησης, ήταν ο εξώγαμος γιος ενός συμβολαιογράφου στην κωμόπολη του Βίντσι, λίγο έξω από τη Φλωρεντία. Έφηβος έγινε δεκτός στην ακαδημία του δασκάλου Αντρέα ντελ Βερόκιο που τον δέχτηκε αμέσως μόλις είδε τα σχέδιά του. Από μικρός ξεχώριζε όχι μόνο για το πνεύμα και το ταλέντο του, αλλά και για τη γοητεία και την ομορφιά του, γεγονός που τον έκανε περιζήτητο ως μοντέλο για άλλους καλλιτέχνες. Ο ίδιος φαίνεται να έχει ποζάρει για το άγαλμα του “Δαβίδ” που φιλοτέχνησε ο Βερόκιο και εκτίθεται μέχρι σήμερα στη Φλωρεντία. Αν και γνωρίζουμε ότι ο δάσκαλός του ήταν ομοφυλόφιλος, δεν υπάρχει κάποια ένδειξη ότι είχαν σχέσεις.

O Λεονάρντο κοντεύει τα 40 και είναι ήδη αναγνωρισμένος καλλιτέχνης για σχεδόν δύο δεκαετίες όταν παίρνει στην υπηρεσία του ένα νεαρό αγόρι που θα γινόταν προστατευόμενος, βοηθός, μαθητής και ίσως εραστής του για τα επόμενα τριάντα χρόνια. Η σχέση τους δεν ήταν εύκολη. Ο Λεονάρντο τον αποκαλεί με το παρατσούκλι “Σαλαϊνο” (διαβολάκος) και τον κατηγορεί ότι είναι “ψεύτης, κλέφτης, πεισματάρης και λαίμαργος”. Από το βιογράφο του όμως μαθαίνουμε ότι εκτός από όλα αυτά ο Τζιαν Τζάκομο –όπως ήταν το πραγματικό του όνομα- ήταν επίσης “ένας χαριτωμένος και πανέμορφος νεαρός με φίνες ξανθές μπούκλες στον οποίο ο Λεονάρντο έδειχνε ιδιαίτερη αδυναμία”.

Τη μορφή του Σαλαϊνό δεν γνωρίζουμε μόνο από σχέδια όπως τα δύο παραπάνω τα οποία φιλοτέχνησε ο μεγάλος καλλιτέχνης. Σύμφωνα με τους ειδικούς, ο νεαρός υπήρξε το μοντέλο για διάσημους πίνακες του Λεονάρντο που ξεχωρίζουν για την ανδρόγυνη γοητεία τους όπως ο “Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής” και ο “Βάκχος”. Σύμφωνα μάλιστα με μια θεωρία που διατύπωσε πολύ πρόσφατα ένας ιταλός ιστορικός της τέχνης, ο Σαλαϊνο μεταμφιεσμένος σε γυναίκα υπήρξε το μοντέλο και για τη διάσημη “Μόνα Λίζα”!

Το όνομα του Σαλαϊνο εμφανίζεται σβησμένο στην πίσω πλευρά μιας ερωτικής παραλλαγής του “Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή” που σχεδίασε ο Λεονάρντο προς το τέλος της ζωής του κατά τη διάρκεια μιας σύντομης διαμονής στη Ρώμη. Μαζί με πολλά άλλα ερωτικά του σχέδια “χάθηκε” από τη βρετανική βιβλιοθήκη του Ουίνδσορ κατά τη βικτωριανή περίοδο και το γνωρίζουμε μόνο μέσα από αναπαραστάσεις άλλων καλλιτεχνών. Ανάμεσα σε αυτά και και ένα σκιτσάκι με μικρούς φαλλούς πάνω σε δύο πόδια που περικυκλώνουν ένα ζευγάρι οπίσθια. Ο Λεονάρντο φαίνεται να το έχει φιλοτεχνήσει σε μια στιγμή χαλάρωσης στο περιθώριο μιας μηχανολογικής διατριβής του!

Πέρα από την απόκοσμη χάρη που αποπνέουν οι ανδρόγυνες φιγούρες του, ολόκληρη η ζωή και το έργο του Λεονάρντο μας παρέχουν στοιχεία για τη γοητεία που του ασκούσε η ανδρική ομορφιά: οι μαθητευόμενοί του φημίζονταν για το κάλλος τους ενώ ο ίδιος σχεδίαζε συχνά αντρικά γυμνά – ανάμεσά τους “Η Ηδονή και η Οδύνη”, σκίτσο που παριστάνει ένα δικέφαλο γυμνό αντρικό σώμα. Δεν χρειάζεται να έχει κανείς πτυχίο στην ψυχανάλυση για να αντιληφθεί ότι η μορφή του σκυθρωπού γέροντα στα δεξιά αντιπροσωπεύει τον ίδιο το Λεονάρντο, ενώ ο έφηβος στα αριστερά τις επιθυμίες του καλλιτέχνη.

To 1506 o Λεονάρντο γνωρίζει το 16χρονο Φραντσέσκο Μέλτσι, γόνο αριστοκρατικής οικογένειας από τη Λομβαρδία με όμορφο πρόσωπο, λαμπερή επιδερμίδα, αμυγδαλωτά μάτια και μακριά μαύρα μαλλιά. Ο 28χρονος Σαλαϊνο δεν βλέπει με καλό μάτι την άφιξη ενός νεότερου αντίζηλου. Οι σκηνές ζηλοτυπίας μεταξύ τους δεν λείπουν και καταγράφονται στα ημερολόγια του Λεονάρντο. Με το πέρασμα του χρόνου όμως μαθαίνουν να συνυπάρχουν. Συγκατοικούν και οι δύο με τον καλλιτέχνη και τον ακολουθούν σε όλες του τις περιπλανήσεις. Η τελευταία είναι στην αυλή του βασιλιά της Γαλλίας το 1516. Ο Φραγκίσκος Α’ παραχωρεί στον καλλιτέχνη μια έπαυλη και μισθό χίλια τάλιρα. 400 τάλιρα παίρνει ο Μέλτσι που έχει τον τίτλο του “μαθητευόμενου”. Ο Σαλαϊνο αναφέρεται απλώς ως “οικονόμος” με μισθό εκατό τάλιρα.


Τρία χρόνια αργότερα ο Λεονάρντο θα αφήσει την τελευταία του πνοή στα χέρια του γάλλου βασιλιά. Ονομάζει το Μέλτσι εκτελεστή της διαθήκης του και αφήνει στο Σαλαϊνο ένα κτήμα με αμπέλια και πολλά από τα πιο διάσημα έργα του όπως τη “Μόνα Λίζα” και τον “ Άγιο Ιωάννη το Βαπτιστή” – ένα ακόμα στοιχείο που πείθει πολλούς ότι ο ίδιος υπήρξε μοντέλο και για τους δύο πίνακες. Θα τους πουλήσει στο βασιλιά της Γαλλίας λίγο πριν το δικό του θάνατό από πυροβολισμό έξι χρόνια αργότερα.


[Aπό το “Λεξικό των διάσημων ομοφυλόφιλων και αμφιφυλόφιλων” του Μισέλ Λαριβιέρ, εκδόσεις Delétraz, Παρίσι 1997]