O ΛΕΣΒΙΑΚΟΣ ΕΡΩΤΑΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

Με αφορμή τη σημερινή Ημέρα της Γυναίκας, σας προτείνω να διαβάσετε αυτή εδώ τη συνέντευξη με το γάλλο ιστορικό της τέχνης και συγγραφέα Τόμας Σλέσερ σχετικά με τις αναπαραστάσεις του λεσβιακού ερωτισμού στην ιστορία των εικαστικών τεχνών.

Από πότε υπήρξε πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες η γυναικεία ομοφυλοφιλία;

Από το 16ο αιώνα αρχίζουμε να βλέπουμε λεσβιακές αναπαραστάσεις στις εικαστικές τέχνες. Οι καλλιτέχνες της εποχής ήταν όμως αναγκασμένοι να χρησιμοποιούν προφάσεις ώστε να γίνουν οι πίνακές τους αποδεκτοί και να δημιουργήσουν μια απόσταση ανάμεσα στα έργα τους και την πραγματικότητα, αφού η ομοφυλοφιλία ήταν απαγορευμένο θέμα. Μια τέτοια πρόφαση ήταν μέχρι το 18ο αιώνα ο μύθος του Δία και της Καλλιστώς σύμφωνα με τον οποίο ο Δίας μεταμορφώθηκε σε γυναίκα προκειμένου να αποπλανήσει την Καλλιστώ. Θα πρέπει να περιμένουμε τα τέλη του 19ου αιώνα για να γίνει η γυναικεία ομοφυλοφιλία θέμα από μόνη της, όπως στον πίνακα “Ο Ύπνος” του Γκιστάβ Κουρμπέ (φωτογραφία πάνω). Πριν τον Κουρμπέ υπήρχαν κάποιες εξαιρέσεις, αλλά δεν γνωρίζουμε αν ήταν πραγματικά στις προθέσεις του καλλιτέχνη να απεικονίσει ένα λεσβιακό θέμα ή αν εμείς το ερμηνεύουμε έτσι. Οι ιστορικοί της τέχνης σπάνε ακόμα το κεφάλι τους για να αποκρυπτογραφήσουν τον πίνακα του άγνωστου καλλιτέχνη που απεικονίζει την αδελφή της Γκαμπριέλ Ντ’ Εστρέ να τσιμπάει τη ρώγα της μαιτρέσας του βασιλιά Ερρίκου Δ’ της Γαλλίας (φωτογραφία κάτω).

Ποια ήταν η πρόθεση των καλλιτεχνών που ζωγράφιζαν τέτοιες σκηνές;

Σε αντίθεση με την ανδρική ομοφυλοφιλία, οι εικαστικές τέχνες δεν χρησιμοποιήθηκαν για να στηλιτευτεί η γυναικεία ομοφυλοφιλία. Για πολύ καιρό όμως η γυναίκα ήταν το σύμβολο της αμαρτίας. Οτιδήποτε όμορφο αποτελούσε πηγή δυσπιστίας. Από την άλλη, το λεσβιακό πάθος υπήρξε ανέκαθεν αντρική φαντασίωση - και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα σχεδόν όλοι οι καλλιτέχνες ήταν άντρες. Τα περισσότερα έργα ζωγραφικής φτιάχνονταν από άντρες για άντρες. Αυτή είναι η περίπτωση του “Ύπνου” του Κουρμπέ που είδαμε πιο πάνω, αλλά και του “Τουρκικού Λουτρού” που ζωγράφισε την ίδια εποχή ο Ενγκρ.

Στον πίνακα αυτό, ο καλλιτέχνης παρουσιάζει τις τρεις γυναίκες της ζωής του γυμνές τη μία δίπλα στην άλλη. Είτε γινόταν από πρόθεση είτε όχι, το να ζωγραφίζει κανείς γυναίκες μόνες τους, χωρίς άντρες, ήταν ένα σημάδι αυτονομίας. Ήταν επίσης απεικόνιση μιας κοινωνικής διεκδίκησης: οι γυναίκες δεν χρειάζονται τη συντροφιά των αντρών για να έχουν πρόσβαση στην απόλαυση.

Πότε εμφανίστηκε η πιο πολιτικοποιημένη πλευρά της λεσβιακής τέχνης;

Από τότε που οι γυναίκες άρχισαν να παράγουν τέχνη οι ίδιες, πρόθεσή τους ήταν να εκφράσουν κάτι διαφορετικό. Για παράδειγμα, η αμερικανίδα Ρομέν Μπρουκς ζωγράφιζε τον εαυτό της και άλλες γυναίκες ντυμένες με αντρικά ρούχα (φωτογραφία πάνω), εικόνες που που παρέπεμπαν στην κοινωνική χειραφέτηση των γυναικών. Για πολλούς τα διάσημα άνθη της Τζόρτζια Ο’ Κιφ αποτελούν ισχυρά σύμβολα και αναπαραστάσεις της γυναικείας σεξουαλικότητας.

Αργότερα καλλιτέχνιδες όπως η Τζίνα Πέιν χρησιμοποίησαν το λεγόμενο Body Art, κακοποιώντας το σώμα τους σε μια προσπάθεια να αναπαραστήσουν τις οδυνηρές διαδρομές της σεξουαλικής ταυτότητας. Αντίθετα, πρόθεση της Τι Κορίν ήταν οι φωτογραφίες της να αποτίνουν φόρο τιμής στη γυναικεία ομοφυλοφιλία (φωτογραφία κάτω). Όλες αυτές οι καλλιτέχνιδες είδαν την τέχνη σαν μια μορφή διεκδίκησης και η στρατευμένη πλευρά της λεσβιακής τέχνης παραμένει ζωντανή μέχρι τις μέρες μας. Την ίδια στιγμή, οι λεσβιακές σκηνές αποτελούν αγαπημένο θέμα της πορνογραφίας και οι πορνογραφικές αναπαραστάσεις του λεσβιακού έρωτα αυξάνονται διαρκώς. Αν θέλουμε λοιπόν να μιλήσουμε για τις καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις της γυναικείας ομοφυλοφιλίας, θα πρέπει να έχουμε πάντα υπόψη μας ότι ο φεμινισμός και η φαντασίωση υπήρξαν πάντα οι δύο όψεις του νομίσματος.