ΤΟ ΑΠΟΛΥΤΟ ΡΟΜΑΝΤΙΚΟ ΙΔΕΩΔΕΣ: ΠΩΣ Ο ΔΥΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΕΞΙΔΑΝΙΚΕΥΣΕ ΤΟΝ ΕΤΕΡΟΦΥΛΟ ΕΡΩΤΑ

“Σκεφτείτε πως το καθετί  στην κοινωνία και τη συμπεριφορά μας δείχνει να μας προδιαθέτει για την αναπόφευκτη έλξη του ενός φύλου από το άλλο. Τα πάντα γύρω μας μοιάζουν να μας “διδάσκουν” την ετεροφυλοφυλία, τα πάντα είναι έτοιμα να μας οδηγήσουν προς τα εκεί και να προκαλέσουν τα αντίστοιχα συναισθήματα μέσα μας: το θέατρο, η λογοτεχνία, οι εφημερίδες, το παράδειγμα των μεγαλύτερων, το κοινωνικό τελετουργικό που έχουμε επινοήσει για τα σαλόνια μας και το αντίστοιχο που έχουμε επινοήσει για τα πεζοδρόμια. Όπως έγραψε ο Αλέξανδρος Δουμάς υιός “μετά από όλα αυτά, το να μην μπορέσει κανείς να ερωτευτεί μοιάζει με σημάδι κακής ανατροφής!”

Και όταν τελικά ένας νεαρός άνδρας υποκύψει στη συμπαιγνία του κόσμου που τον περιβάλλει, κανείς δεν πρόκειται να αναρωτηθεί κατά πόσο η απόφασή του ήταν προϊόν ελεύθερης βούλησης  και όχι αποτέλεσμα κοινωνικής πίεσης. Αν η επιλογή του γίνει προς τη “σωστή” κατεύθυνση κανείς δεν θα αναρωτηθεί κατά πόσο οι επιθυμίες του χειραγωγήθηκαν. Αντίθετα αν -παρά τις συμβουλές, τις προκλήσεις και τις προσκλήσεις πανταχόθεν- καταλήξει ερωτικά σε άτομα του ίδιου φύλου, οι πάντες θα σπεύσετε να ρίξετε το φταίξιμο σε ακατάλληλα αναγνώσματα ή “κακές επιρροές” κάθε είδους. Θα επιμείνετε ότι πρόκειται για επίκτητο βίτσιο, κάποιος του το κόλλησε, από κάποιον έχει παρασυρθεί.”

Αντρέ Ζιντ, “Κορύδων” (1911)

Αγόρι συναντάει κορίτσι, ο έρωτάς τους δοκιμάζεται και θριαμβεύει παρά τις δύσκολες συνθήκες και τις κοινωνικές αντιξοότητες. Πρόκειται για ένα από τα κυρίαρχα μοτίβα της δυτικής λογοτεχνικής παραγωγής κατά τη νεότερη και σύγχρονη εποχή. Ένα μοτίβο που έμελλε να κυριαρχήσει ολοκληρωτικά κατά τον εικοστό αιώνα με όχημα κινηματογραφικές υπερπαραγωγές όπως ο “Τιτανικός”, αμέτρητα επεισόδια τηλεοπτικής σαπουνόπερας και συνεχή ραδιοφωνική πλύση εγκεφάλου μέσα από τους ερωτοχτυπημένους στίχους των τραγουδιών που γνωρίζουν επιτυχία σε κάθε εποχή. 

Από τα παθιασμένα φιλιά των εναλλακτικών διαδηλωτών στα πεζοδρόμια της διαμαρτυρίας μέχρι τα ευτυχισμένα διάσημα ζευγάρια που λιάζονται ανέμελα στις λαμπερές σελίδες των περιοδικών,   η αποκατάσταση μέσω του ετερόφυλου έρωτα προβάλλεται καθημερινά ως το απόλυτο ιδανικό με βάση το οποίο μετριέται η προσωπική ευτυχία και η ολοκλήρωση του κάθε ανθρώπου. Τόσο που κοντεύουμε να ξεχάσουμε ότι η θεοποίηση του ετερόφυλου έρωτα όχι μόνο οικουμενική υπόθεση δεν είναι, αλλά αντίθετα αποτελεί μια σχετικά πρόσφατη επινόηση  που χαρακτηρίζει αποκλειστικά και μόνο τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Με λίγα λόγια, δεν αποτελεί μέρος κάποιας “φυσικής” τάξης πραγμάτων, αλλά ιστορική εξέλιξη που αφορά μια συγκεκριμένη μορφή κοινωνίας σε μια συγκεκριμένη περίοδο.

Φτάνει να ανατρέξει κανείς σε παλιότερες ιστορικές περιόδους για να διαπιστώσει ότι ο έρωτας ενός άντρα και μιας γυναίκας δεν αποτελούσε για εκείνες τις κοινωνίες το κεντρικό στοιχείο της πολιτισμικής παραγωγής, ούτε αντικείμενο συστηματικής ρομαντικής εξιδανίκευσης μέσα από τραγούδια και λογοτεχνικά έργα. Πέρα από έναν προσυμφωνημένο γάμο με σκοπό την απόκτηση απογόνων, μια υπόθεση όπου ο έρωτας έπαιζε ελάχιστο ή  κανένα ρόλο, η κυρίαρχη ιδεολογία της κάθε εποχής πρόβαλλε άλλες αξίες ως μέτρο της ολοκλήρωσης του ανθρώπου: η ανδρεία και η υστεροφημία του γενναίου πολεμιστή ή η ολοκληρωτική αφοσίωση του πιστού στο θέλημα του Θεού υπήρξαν ιστορικά κάποιες από αυτές. Φυσικά δεν χρειάζεται να υπενθυμίσουμε ότι για τους αρχαίους έλληνες ζεύγη όπως του Αχιλλέα και του Πάτροκλου, του Ορέστη και του Πυλάδη ή του Αρμόδιου και του Αριστογείτονα υπήρξαν αντικείμενο εξιδανίκευσης σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από οποιοδήποτε ετερόφυλο ζευγάρι, πραγματικό ή μυθικό.

Την ανάδυση του ετερόφυλου έρωτα ως “κυρίαρχης ιδεολογίας” του σύγχρονου ευρωπαϊκού πολιτισμού από το Μεσαίωνα μέχρι τις μέρες μας προσπαθεί να καταγράψει στο βιβλίο του “Η επινόηση της ετεροφυλοφιλικής κουλτούρας” ο Louis-Georges Tin, καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Ορλεάνης και εμπνευστής της “Παγκόσμιας Ημέρας κατά της Ομοφοβίας”. Ο καθηγητής ξεκινάει ανατρέχοντας στην περίοδο των ιπποτικών μυθιστορημάτων του Μεσαίωνα.

Όπως σε όλες τις στρατοκρατικές κοινωνίες (π.χ. στην κοινωνία της ομηρικής περιόδου) η ανάπτυξη έντονων ομο-κοινωνικών δεσμών ανάμεσα στα πρωτοπαλίκαρα που είναι έτοιμα να λύσουν την παραμικρή διαφορά τους με το ξίφος, αποτελεί απαραίτητο παράγοντα για τη διατήρηση της συνοχής του στρατού. Οι ομο-κοινωνικοί αυτοί δεσμοί αποκτούν επισημότητα μέσα από την ανταλλαγή όρκων αιώνιας αγάπης και αφοσίωσης μεταξύ των πολεμιστών και δεν περιλαμβάνουν απαραίτητα το σεξουαλικό στοιχείο (χωρίς βέβαια να μπορεί να αποκλειστεί κάτι τέτοιο). Έτσι στο διάσημο  “Τραγούδι του Ρολάνδου” ο Ρολάνδος και ο Όλιβερ, πρώην ορκισμένοι εχθροί, ανταλλάσσουν όρκους αιώνιας αγάπης και πέφτουν μαζί πολεμώντας γενναία για τον βασιλιά τους στο Ρονσεβάλ. Το στοιχείο του θηλυκού ερωτισμού δεν έχει καμία θέση σε αυτά τα έπη ιπποτικής ανδρείας, αυτό δεν σημαίνει όμως ότι οι ήρωες στερούνται ευαισθησίας όταν πρόκειται για τους συντρόφους τους: ο Ρολάνδος χάνει τις αισθήσεις του όταν βλέπει τον φίλο του θανάσιμα τραυματισμένο στο πεδίο της μάχης.

Η κατάσταση στη δυτική Ευρώπη αλλάζει γύρω στον 13ο αιώνα με την τεράστια επιτυχία που γνωρίζει την εποχή εκείνη η λυρική ποίηση των τροβαδούρων. Πλέον αντικείμενο των πιο φημισμένων ποιημάτων δεν είναι οι περιπέτειες των ιπποτών, η συντροφικότητα και η ανδρεία στο πεδίο της μάχης αλλά ο μανιασμένος έρωτας και η εξιδανίκευση κάποιας όμορφης κυρίας της αυλής, συνήθως παντρεμένης με κάποιον άρχοντα, αφού σύμφωνα με τους τροβαδούρους ο πραγματικός έρωτας μπορούσε να ευδοκιμήσει μόνο αντιμέτωπος με συγκεκριμένα εμπόδια όπως ο γάμος. Η καινούρια λυρική ποίηση συνάντησε την έντονη αντίδραση τόσο της φεουδαρχικής στρατοκρατίας -που θεωρούσε ότι οι “γυναικοδουλειές” έβλαπταν το ηθικό των πολεμιστών, μετατρέποντάς τους σε μαλθακούς αυλοκόλακες- όσο και της εκκλησίας, που επιμένει ότι η σωτηρία της ψυχής είναι ασύμβατη με τις επίγειες απολαύσεις και παραμένει καχύποπτη ακόμα και απέναντι στον γάμο (είναι γνωστή η ανάπτυξη των μοναστικών ταγμάτων εκείνη την περίοδο, όπως και η ρήση του αγίου Ιερώνυμου “ο γάμος γεμίζει τον κόσμο με ανθρώπους αλλά η παρθενία γεμίζει ψυχές τον Παράδεισο”)

Η αντίδραση της δυτικής Εκκλησίας έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον αφού, προσπαθώντας να αντιμετωπίσει τις κοινωνικές πιέσεις που προκαλεί η επιδημία ερωτικού πάθους στη δημόσια σφαίρα, αφενός επιβάλλει οριστικά την αγαμία του κλήρου, αφετέρου θέτει την υπόθεση του γάμου  υπό την αυστηρή εποπτεία της μετατρέποντάς τον σε ιερό μυστήριο. Η εκκλησιαστική ηγεσία  θέτει απαγορεύσεις αλλά ταυτόχρονα  προσπαθεί με περίτεχνο τρόπο να συμβιβαστεί και να ελέγξει τη νέα κατάσταση έτσι ώστε  η κυριαρχία της όχι μόνο να μην απειληθεί αλλά να ενισχυθεί. Σίγουρα δεν αποτελεί σύμπτωση ότι κατά την ίδια περίοδο (γύρω στον 13ο αιώνα) η αρκετά διαδεδομένη ανάμεσα στον κλήρο και τους μοναχούς πρακτική της σοδομίας που  αντιμετωπιζόταν μέχρι τότε ως ανάξιο λόγου πταίσμα ήσσονος σημασίας, ξαφνικά αναβαθμίζεται σε υπέρτατο αμάρτημα και έργο του ίδιου του Σατανά. Τελικά παρά την αντίδραση τόσο των φεουδαρχικών όσο και των εκκλησιαστικών αρχών η ετερο-ερωτική θεματολογία κοπάζει μόνο για λίγο πριν επιβληθεί ολοκληρωτικά σε όλα ανεξαιρέτως τα λογοτεχνικά είδη μέχρι τον 17ο αιώνα.

Στις σύγχρονες κοινωνίες, τόσο η θρησκεία όσο και η ιατρική επιστήμη συνηγορούν υπέρ του ετερόφυλου γάμου ως την απόλυτη κοινωνική νόρμα. Η θεοποίηση του ετερόφυλου έρωτα δεν αποτελεί  πλέον εμπόδιο αλλά αναγκαίο ιδεολογικό στήριγμα, αφού ήδη από τον καιρό του Εράσμου ο έρωτας δεν θεωρείται ασύμβατος αλλά απαραίτητο στοιχείο ενός γάμου. Και όχι μόνο αυτό: πλέον ο ετερόφυλος έρωτας οικειοποιείται και έννοιες όπως η φιλία και η συντροφικότητα που στο παρελθόν υπήρξαν προνομιακό πεδίο των ομόφυλων σχέσεων. Παράλληλα η ανάδειξη της “ομοφυλοφιλίας” ως ξεχωριστής κατηγορίας από την ψυχιατρική αφενός δημιουργεί προβληματισμό σχετικά με τις ιατρικές μεθόδους που θα μπορούσαν  να την εξαλείψουν, αφετέρου οδηγεί τις αρχές σε συστηματική πριμοδότηση του ετεροφυλοφιλικού ερωτικού προσανατολισμού μέσα από τα μικτά σχολεία, τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση που επικεντρώνεται στη λειτουργία της αναπαραγωγής και τις διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα κτλ.

Όπως παραδέχεται και ο ίδιος ο συγγραφέας, το βιβλίο του -που δυστυχώς δεν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά- καλύπτει ένα περιορισμένο εύρος πολιτισμικών αναφορών, αφού αντλεί το υλικό του αποκλειστικά μέσα από την εξέλιξη της γαλλόφωνης λογοτεχνίας από το Μεσαίωνα μέχρι σήμερα. Ο ίδιος τονίζει ότι θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να μελετηθεί αντίστοιχα π.χ. η εξέλιξη της ελληνικής γραμματείας από την κλασική στην ελληνιστική περίοδο,  οπότε και συναντάμε για πρώτη φορά τον έρωτα αγοριού-κοριτσιού ως κεντρικό θέμα της λογοτεχνίας αλλά και την εμφάνιση της τυπολογίας του ομοφυλόφιλου “κίναιδου”. Σίγουρα ένα βιβλίο που δεν κλείνει το θέμα, αλλά αντίθετα ανοίγει ένα μεγάλο πεδίο μελέτης και εξερεύνησης σχετικά με την ιστορική εξέλιξη της ετεροφυλοφιλικής ερωτικής έκφρασης στις διάφορες κοινωνίες και εποχές.

Σχετικές αναρτήσεις:
Πιστοποιητικό σεξουαλικών φρονημάτων
100 χρόνια μετά: Ένα ζευγάρι ανδρών στον Τιτανικό