Με συντριπτική πλειοψηφία 16 προς 1, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (ΕΔΑΔ) καταδίκασε την περασμένη Πέμπτη την Ελλάδα για τον αποκλεισμό των ζευγαριών ίδιου φύλου από τον Ν.3719. Ο νόμος -που ψηφίστηκε το 2008 από την τότε κυβερνητική πλειοψηφία της Ν.Δ.- εισήγαγε στην ελληνική νομοθεσία το λεγόμενο «σύμφωνο συμβίωσης».
Αν και κανείς δεν χαίρεται όταν η χώρα του τρώει «καμπάνες», παραμένει το αδιαμφισβήτητα θετικό γεγονός ότι για πρώτη φορά το δικαστήριο του Στρασβούργου καταδίκασε την έλλειψη ισονομίας των ομοφυλόφιλων πολιτών στην Ελλάδα. Αναμενόμενα θλιβερή η περιφρόνηση της είδησης από τα περισσότερα συμβατικά ΜΜΕ, αφού τα βραδινά δελτία ειδήσεων την αγνόησαν πανηγυρικά, ενώ από τα πρωτοσέλιδα της επόμενης ημέρας, μόνο η «Καθημερινή» και η «Εφημερίδα των Συντακτών» αφιέρωσαν λίγα λόγια στο πλαϊνό μονόστηλο.
Ως προς το νομικό κομμάτι θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι το «σύμφωνο συμβίωσης» δεν είναι το πρώτο νομοθέτημα που εισάγει ρητά διατυπωμένες διακρίσεις σε βάρος των ζευγαριών ίδιου φύλου. Όπως έχουμε δει εδώ, αυτή η «πρωτιά» ανήκει στη νομοθεσία περί υποβοηθούμενης αναπαραγωγής του 2002. Δυστυχώς μέχρι σήμερα δεν έχουμε δει καμία προσφυγή στο Στρασβούργο για εκείνο το νομοθέτημα.
Για να παραμείνουμε στο νομικό κομμάτι θα πρέπει να επισημάνουμε ότι, αν και η καταδίκη της Ελλάδας από το συγκεκριμένο δικαστήριο δεν αποτελεί πρωτοτυπία, η συγκεκριμένη περίπτωση είναι αρκετά ιδιαίτερη. Από τα 47 κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, η Ελλάδα βρίσκεται στην πρώτη δεκάδα των χωρών που έχουν καταδικαστεί. Όμως η συντριπτική πλειοψηφία των καταδικαστικών αποφάσεων αφορά δυσλειτουργίες του ελληνικού συστήματος δικαιοσύνης (όπως η καθυστέρηση στην εκδίκαση υποθέσεων) καθώς και αποζημιώσεις σε περιπτώσεις απαλλοτριώσεων.
Αντίθετα η καταδίκη της χώρας για παραβίαση του άρθρου 14 της σύμβασης για τα δικαιώματα του ανθρώπου (που απαγορεύει τις διακρίσεις) αλλά και του άρθρου 8 (που προστατεύει την οικογενειακή ζωή) είναι μια πολύ πιο σπάνια και σοβαρή υπόθεση: Σε αυτή την περίπτωση δεν καταδικάζονται οι αστοχίες και οι παραλείψεις της διοίκησης, αλλά η σκόπιμη εισαγωγή διακρίσεων από την πλευρά του νομοθέτη.
Γεγονός που μας μεταφέρει στο επόμενο στάδιο του συλλογισμού μας και ένα διπλό ερώτημα: Θα συμμορφωθεί η Ελλάδα με την απόφαση του ευρωδικαστηριού; Και αν το κάνει, θα είναι κάτι τέτοιο προς το συμφέρον των ομοφυλόφιλων πολιτών; Συνοπτικά, ο συντάκτης αυτής της στήλης θεωρεί ότι η απάντηση στο πρώτο ερώτημα είναι μάλλον «ναι», ενώ η απάντηση στο δεύτερο ερώτημα είναι μάλλον «όχι».
Ως προς το πρώτο ερώτημα, είναι αρκετά διαδεδομένο να αμφισβητείται η διάθεση συμμόρφωσης των ελληνικών αρχών στις αποφάσεις των ευρωπαϊκών δικαστηρίων. Αν και ένας τέτοιος κυνισμός μπορεί να μοιάζει δικαιολογημένος, η αλήθεια είναι ότι η εφαρμογή των αποφάσεων του συγκεκριμένου δικαστηρίου ελέγχεται από το Συμβούλιο της Ευρώπης και η χώρα μας σε γενικές γραμμές προσαρμόζει τη νομολογία και τη νομοθεσία της προκειμένου να συμμορφωθεί (όπως μπορείτε να διαβάσετε εδώ) έστω κι αν αυτή η συμμόρφωση είναι συχνά πρόχειρη και επιφανειακή. Επιπλέον μοιάζει εξαιρετικά παράδοξο να ήταν τόσο αστοιχείωτοι σχετικά με την ευρωπαϊκή νομοθεσία οι συντάκτες του συγκεκριμένου νομοσχεδίου ώστε να μην μπορούν να προβλέψουν τη σχεδόν ομόφωνη καταδίκη τους από το ευρωδικαστήριο!
Ως προς το δεύτερο ερώτημα, είναι γνωστές και πανθομολογούμενες οι κραυγαλέες ελλείψεις του ελληνικού «συμφώνου συμβίωσης», γεγονός που έχει σαν αποτέλεσμα ελάχιστα ανδρόγυνα να το προτιμούν σε σχέση με τον γάμο. Σε δημοσίευμά του το «Βήμα» έχει χαρακτηρίσει το σύμφωνο «κοροϊδία» αφού δεν παρέχει κανένα από τα ασφαλιστικά και φορολογικά προνόμια των παντρεμένων και περιορίζεται στο να ρυθμίζει μόνο κληρονομικά ζητήματα (και αυτά κατά το ήμισυ σε σχέση με τον γάμο). Ο Αλέξης Τσίπρας έχει καταγγείλει ότι δεν μπόρεσε καν να ανοίξει οικογενειακή μερίδα με τη σύντροφό του. Και ο Φώτης Κουβέλης σε ερώτησή του στη Βουλή ανέφερε ότι «λειτουργεί αποτρεπτικά για τους ενδιαφερόμενους».
Έχουμε λοιπόν δύο δεδομένα: Το πρώτο είναι ότι η καταδίκη δεν μπορούσε παρά να είναι αναμενόμενη και το δεύτερο ότι το σύμφωνο υπήρξε ελλιπές εξαρχής, γεγονός που καθόλου δεν επηρεάζει τα ετερόφυλα ζευγάρια αφού αυτά συνεχίζουν να έχουν τη δυνατότητα του γάμου. Μέσα από αυτό το πρίσμα είναι προφανές ότι η καταδίκη δεν ήταν μόνο αναμενόμενη, αλλά και «χρήσιμη» για το πολιτικό σύστημα αφού με αυτό τον τρόπο θα μπορέσει να επεκτείνει ένα ελλιπέστατο σύμφωνο συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια χωρίς πολιτικό κόστος («δεν φταίμε εμείς, η Ευρώπη μας ανάγκασε»).
Με ένα σμπάρο δυο τρυγόνια: Το ίδιο πολιτικό σύστημα έχει φροντίσει ευθύς εξαρχής ώστε το σύμφωνο συμβίωσης να παρέχει την ελάχιστη δυνατή κατοχύρωση στα ζευγάρια που θα το επιλέξουν. Με την επέκτασή του η χώρα θα πάψει να εκτίθεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο -χωρίς να προσφέρει τίποτα ουσιαστικό στα ζευγάρια ίδιου φύλου πέρα από ξεροκόμματα και ψίχουλα. Και ταυτόχρονα οποιαδήποτε συζήτηση για το πραγματικό ζητούμενο (που είναι ο πολιτικός γάμος) παραπέμπεται στις ελληνικές καλένδες...
Ας μην βιαστούμε λοιπόν να στοιχηματίσουμε ότι η απόφαση δεν θα εφαρμοστεί. Ίσως οι πολιτικοί μας να θελήσουν να την εφαρμόσουν - αλλά για τους λάθος λόγους...