Τι έγραφε το νομοσχέδιο που έφερε ο Συ.Ριζ.Α στη Βουλή το 2013
Μετά τη δήλωση του αρμόδιου υπουργού την περασμένη Δευτέρα ότι μία από τις καινοτομίες που σκοπεύει να εισάγει η νέα κυβέρνηση είναι η επέκταση του συμφώνου συμβίωσης και στα ζευγάρια ίδιου φύλου, είναι η κατάλληλη στιγμή να θυμηθούμε τη πρόταση νόμου που είχαν υποβάλλει στη Βουλή 46 βουλευτές του Συ.Ριζ.Α. στην οποία προβλεπόταν επέκταση του υφιστάμενου συμφώνου αλλά και τροποποίηση/προσθήκη βασικών του διατάξεων. Η πρόταση αυτή είχε κατατεθεί τον Νοέμβριο του 2013, δηλαδή ένα μήνα μετά τη σχετική καταδίκη της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Ολόκληρο το κείμενο της πρότασης νόμου μπορείτε να το βρείτε εδώ. Αν θέλετε να το συγκρίνετε με το υφιστάμενο σύμφωνο συμβίωσης, δηλαδή τον νόμο 3719 που ψήφισε το 2008 η κυβέρνηση της Ν.Δ. μπορείτε να βρείτε εκείνο το κείμενο εδώ.
Προφανώς δεν γνωρίζουμε αν ο υπουργός προτίθεται να φέρει στη Βουλή το συγκεκριμένο κείμενο ή κάποιο άλλο, ενώ ακόμα κι αν είναι το ίδιο δεν γνωρίζουμε ποιες τροποποιήσεις θα γίνουν μέχρι να ψηφιστεί. Έχει ενδιαφέρον πάντως να εξετάσουμε συνοπτικά καθένα από τα 13 άρθρα της πρότασης νόμου. Μπορούμε έτσι να διαγνώσουμε τις προθέσεις του κόμματος που βρίσκεται σήμερα στην εξουσία αλλά και να εντοπίσουμε διαφορές και κοινά σημεία σε σχέση με το υφιστάμενο σύμφωνο αλλά και τη νομοθεσία που διέπει τον γάμο. Με την επιφύλαξη βέβαια ότι ο συντάκτης αυτής της στήλης δεν προσποιείται σε καμία περίπτωση πως διαθέτει εξειδικευμένες νομικές γνώσεις.
Το πρώτο άρθρο ορίζει ότι το σύμφωνο είναι ένα συμβολαιογραφικό έγγραφο που κατατίθεται στο ληξιαρχείο και εκδίδεται σχετικό απόσπασμα. Πέραν του ότι το νέο σύμφωνο μπορεί να υπογραφεί και από ζευγάρια του ίδιου φύλου, ως προς τι διαδικασίες δεν υπάρχει κάποια διαφοροποίηση σε σχέση το πρώτο άρθρο του νόμου που ισχύει και σήμερα.
Στο δεύτερο άρθρο ορίζονται τα κωλύματα που δεν επιτρέπουν τη σύναψη συμφώνου και είναι αντίστοιχα με αυτά του γάμου, δηλαδή όταν το ένα από τα δύο άτομα είναι ήδη παντρεμένο ή έχει συνάψει σύμφωνο με άλλο άτομο, μεταξύ συγγενών κτλ. Επίσης καμία διαφορά σε σχέση με το ισχύον σύμφωνο.
Στο τρίτο άρθρο ορίζεται ποιοι μπορούν να προσβάλλουν την ακυρότητα του συμφώνου εφόσον έχουν έννομο συμφέρον. Αντίστοιχη διάταξη για τον γάμο προβλέπεται στο άρθρο 1378 του αστικού κώδικα. Η πρόταση του Συ.Ριζ.Α πάντως δεν προβλέπει ότι την ακυρότητα του συμφώνου μπορεί να ζητήσει και εισαγγελέας όπως ισχύει σήμερα. Αυτή είναι η πρώτη διαφορά σε σχέση με τον υφιστάμενο νόμο.
Η δεύτερη σημαντική διαφορά σε σχέση με το ισχύον σύμφωνο περιέχεται στο άρθρο 4 που ορίζει τους τρόπους λύσης του συμφώνου. Όπως ισχύει και στον υφιστάμενο νόμο, η διαδικασία λύσης είναι πολύ απλή και μπορεί να γίνει ακόμα και με απλή συμβολαιογραφική δήλωση που ο ενός από τους δύο κοινοποιεί στον άλλο. Καμία σχέση δηλαδή με τις πιο χρονοβόρες διαδικασίες διαζυγίου που ισχύουν για τους παντρεμένους. Η σημαντική διαφορά είναι ότι στο υφιστάμενο σύμφωνο όταν ένας από τους δύο παντρευτεί, το σύμφωνο αυτομάτως παύει να ισχύει! Αντίθετα η πρόταση του Συ.Ριζ.Α. ορίζει ρητά πως κανείς δεν μπορεί να παντρευτεί αν έχει υπογράψει σύμφωνο που παραμένει σε ισχύ. Πρόκειται για μία θετική προσθήκη που προστατεύει την αξιοπρέπεια του συντρόφου που έχει υπογράψει σύμφωνο.
Το πέμπτο άρθρο ορίζει ότι τα επώνυμα των συντρόφων δεν αλλάζουν όπως και στο υφιστάμενο σύμφωνο.
Στο έκτο άρθρο ορίζεται (όπως και στον υφιστάμενο νόμο) ότι οι δύο σύντροφοι μπορούν να συμπεριλάβουν στο σύμφωνο που θα υπογράψουν και όρους σχετικά με την τύχη των περιουσιακών στοιχείων που θα αποκτήσουν κατά τη διάρκειά του. Αν δεν το κάνουν, ισχύουν οι ίδιες διατάξεις που ισχύουν και τον γάμο. Δηλαδή αν χωρίσουν, ο ένας μπορεί να αξιώσει μερίδιο από την περιουσία που απέκτησε ο άλλος όσο ήταν μαζί εφόσον κριθεί ότι και αυτός συνέβαλλε στην απόκτησή της. Η πρόταση του Συ. Ριζ.Α. προσθέτει και τη δυνατότητα κοινοκτημοσύνης που προβλέπεται για τους παντρεμένους στο άρθρο 1403 του αστικού κώδικα.
Στο έβδομο άρθρο ορίζονται οι προϋποθέσεις καταβολής διατροφής μετά τη λήξη του συμφώνου χωρίς διαφορές σε σχέση με τον υφιστάμενο νόμο.
Ούτε το όγδοο άρθρο, που ορίζει τεκμήριο πατρότητας για τα παιδιά που γεννάει μια γυναίκα κατά τη διάρκεια του συμφώνου, διαφέρει από τον υφιστάμενο νόμο. Η διατύπωση του άρθρου αφορά αποκλειστικά και μόνο τα ετερόφυλα ζευγάρια. Δεν υπάρχει δηλαδή «τεκμήριο γονεϊκότητας» που να ισχύει αντίστοιχα για τη σύντροφο μιας γυναίκας που γεννάει παιδί κατά τη διάρκεια του συμφώνου. Ακριβώς ίδιο με το υφιστάμενο σύμφωνο είναι και το ένατο άρθρο που ορίζει το επώνυμο αυτών των παιδιών.
Το δέκατο άρθρο, που ορίζει κοινή γονική μέριμνα και των δύο συντρόφων για τα παιδιά που γεννήθηκαν κατά τη διάρκεια του συμφώνου, επίσης δεν αλλάζει κάτι σε σχέση με τον υφιστάμενο νόμο. Όμως αν σκεφτούμε ότι η πρόταση νόμου του Συ.Ριζ.Α περιλαμβάνει και τα ομόφυλα ζευγάρια, ίσως έχει κάποια σημασία ότι η διατύπωση αυτής της διάταξης δεν τα αποκλείει ρητά. Θα μπορούσε δηλαδή θεωρητικά να ασκηθεί κοινή γονική μέριμνα και από δύο γυναίκες συντρόφους αν η μία από τις δύο έφερνε στον κόσμο ένα παιδί «αγνώστου πατρός»; Αυτό είναι ένα ενδιαφέρον ερώτημα...
Στο ενδέκατο άρθρο εντοπίζεται ακόμα μια σημαντική διαφορά της πρότασης σε σχέση με το υφιστάμενο νόμο. Συγκεκριμένα ορίζεται ότι ο σύντροφος έχει σε περίπτωση θανάτου ακριβώς τα ίδια κληρονομικά δικαιώματα στην περιουσία του εκλιπόντος που θα είχε αν ήταν παντρεμένοι. Αντίθετα στο ισχύον σύμφωνο ο επιζών σύντροφος έχει ακριβώς τα μισά δικαιώματα σε σχέση με την περίπτωση που ήταν παντρεμένοι...
Τα άρθρα 12 και 13 της πρότασης του Συ.Ριζ.Α αποτελούν εντελώς νέες προσθήκες σε σχέση με το ισχύον σύμφωνο και θα πρέπει να σταθούμε ιδιαίτερα. Το άρθρο 12 αναγνωρίζει στους συντρόφους που έχουν συνάψει σύμφωνο ακριβώς τα ίδια δικαιώματα στο εργατικό, φορολογικό, ασφαλιστικό δίκαιο κτλ με τους παντρεμένους. Δηλαδή επίδομα γάμου, φοροαπαλλαγές, συντάξεις χηρείας, ασφαλιστική κάλυψη από το ταμείο του συντρόφου κτλ. Το υφιστάμενο σύμφωνο δεν προέβλεπε τίποτα αντίστοιχο με αποτέλεσμα να μην αναγνωρίζεται ούτε από την εφορία, ούτε από τα ασφαλιστικά ταμεία. Σύμφωνα με αυτό το άρθρο όλοι οι φορείς είναι υποχρεωμένοι να αντιμετωπίζουν όσους υπέγραψαν σύμφωνο ισότιμα με τους παντρεμένους. Βεβαίως αυτό θα πρέπει να εξειδικευτεί με ειδικές εγκυκλίους προς όλες τις αρμόδιες υπηρεσίες και φορείς, οπότε τον πρώτο καιρό η γραφειοκρατία θα είναι σίγουρα ένα πρόβλημα. Πρόβλημα που δεν θα υπήρχε αν αντί για σύμφωνο είχαμε επέκταση του πολιτικού γάμου...
Και το άρθρο 13 είναι νέα προσθήκη που δίνει άδεια νόμιμης διαμονής στους αλλοδαπούς που υπογράφουν σύμφωνο με έλληνες υπηκόους , ακριβώς όπως ισχύει με τον γάμο. Πολύ σημαντικό ζήτημα και μεγάλη παράλειψη του ισχύοντος συμφώνου.
Ανακεφαλαιώνοντας μπορούμε να πούμε ότι η πρόταση νόμου που είχε καταθέσει ο Συ. Ριζ.Α. πριν 14 μήνες επεκτείνει το σύμφωνο συμβίωσης στα ομόφυλα ζευγάρια και ταυτόχρονα αναγνωρίζει στους συντρόφους τα ίδια κληρονομικά, ασφαλιστικά και φορολογικά δικαιώματα που έχουν οι παντρεμένοι. Κάτι που δεν ισχύει με το υφιστάμενο σύμφωνο και εξηγεί για ποιο λόγο τα αντρόγυνα δεν το έχουν προτιμήσει ως τώρα.
Προκύπτει όμως και μία σημαντική αντίφαση που οφείλεται στον διττό στόχο της πρότασης του Συ.Ριζ.Α. Από τη μία επιθυμεί να εξασφαλίσει ισότιμα τα ανύπαντρα ζευγάρια τουλάχιστον στα οικονομικά ζητήματα - και κυρίως τα ζευγάρια ίδιου φύλου που μέχρι στιγμής δεν μπορούν να παντρευτούν. Την ίδια στιγμή όμως θέλει το σύμφωνο να παραμείνει μια πιο «χαλαρή» μορφή δέσμευσης σε σχέση με τον γάμο. Πράγματι η λύση του συμφώνου είναι «παιχνιδάκι» σε σχέση με το διαζύγιο. Αν μη τι άλλο, το υφιστάμενο σύμφωνο δεν περιείχε αυτή την αντίφαση καθώς ο γάμος (που λύνεται πιο δύσκολα) συνεχίζει να παρέχει περισσότερα δικαιώματα σε σχέση με το πιο «χαλαρό» σύμφωνο. Πρόκειται για μία αντίφαση που οφείλεται ξεκάθαρα στο γεγονός ότι ο Συ.Ριζ,Α δεν επιθυμεί μέχρι στιγμής να επεκτείνει τον πολιτικό γάμο και στα ομόφυλα ζευγάρια. Αν το έκανε, θα μπορούσαμε να έχουμε παράλληλα με τον γάμο ένα σύμφωνο με λιγότερες υποχρεώσεις αλλά και λιγότερα δικαιώματα, όπως είναι και το λογικό για μια πιο «χαλαρή» μορφή δέσμευσης.
Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι τα ετερόφυλα ζευγάρια θα έχουν ακόμα περισσότερα δικαιώματα και δυνατότητες να ρυθμίσουν τη ζωή τους σε σχέση με σήμερα, και μάλιστα χωρίς «πέναλτι» αν δεν επιθυμούν να παντρευτούν. Όσο για τα ομόφυλα ζευγάρια, αυτά θα αποκτήσουν κάποια δικαιώματα σε σχέση με το απόλυτο τίποτα που ισχύει σήμερα. Ταυτόχρονα όμως θα παραμείνουν αποκλεισμένα από τον θεσμό του γάμου, με όλο το συμβολικό φορτίο και την κοινωνική διάσταση που δεν μπορεί να παρέχει ένα συμβολαιογραφικό έγγραφο. Στα μάτια του νόμου θα συνεχίσουν να μην θεωρούνται οικογένεια. Θα συνεχίσουν να μην έχουν τη δυνατότητα που έχουν οι παντρεμένοι να υιοθετούν μαζί ένα παιδί ή τη δυνατότητα ο ένας σύντροφος να υιοθετήσει το παιδί του άλλου. Ούτε βέβαια πρόκειται να αλλάξει κάτι στο υφιστάμενο καθεστώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής στην οποία συνεχίζουν να έχουν πρόσβαση μόνο μεμονωμένες γυναίκες ή ετερόφυλα ζευγάρια. Οι ομοφυλόφιλοι θα αποκτήσουν κάποια δικαιώματα, όμως η απόσταση που τους χωρίζει από τα δικαιώματα των ετεροφυλόφιλων συμπολιτών τους ουσιαστικά θα αυξηθεί.
Μένει να δούμε πότε θα υλοποιηθούν όλα αυτά. Όπως είδαμε, το 2013 είχαν υπογράψει την πρόταση νόμου 46 βουλευτές. Ανάμεσά τους ο ίδιος ο Αλέξης Τσίπρας, η Ζωή Κωνσταντοπούλου και ένα σωρό στελέχη που σήμερα είναι υπουργοί (Βούτσης, Δραγασάκης, Δρίτσας, Κουρουμπλής, Στρατούλης, Τσακαλώτος, Φωτίου κτλ) Με τόσο βαριές υπογραφές θα περίμενε κανείς πως το σύμφωνο θα είναι από τις πρώτες προτεραιότητες της νέας κυβέρνησης. Αν και όπως είδαμε την περασμένη εβδομάδα κάτι τέτοιο δεν προκύπτει από τις προγραμματικές δηλώσεις του πρωθυπουργού, προχτεσινά δημοσιεύματα επιμένουν ότι η ρύθμιση για τα ομόφυλα ζευγάρια θα έρθει πολύ σύντομα στη Βουλή. Χωρίς να διευκρινίζεται αν πρόκειται απλώς για επέκταση του υφιστάμενου (σχεδόν άχρηστου) συμφώνου ή για το «ενισχυμένο» σύμφωνο που πρότεινε ο Συ.Ριζ.Α πριν από 14 μόλις μήνες.
Υπάρχει και το κακό προηγούμενο της κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου που είχε επίσης καταθέσει ένα σχετικό νομοσχέδιο όσο ήταν στην αντιπολίτευση, το ξέχασε όμως σε κάποιο συρτάρι τα δύο χρόνια που βρισκόταν στην εξουσία. Με μια σημαντική διαφορά σε σχέση με τότε: Πλέον έχει μεσολαβήσει η καταδικαστική απόφαση του Ευρωδικαστηρίου που λειτουργεί ως το κατάλληλο «άλλοθι» για τους πολιτικούς μας ώστε να ψηφιστεί ο νόμος. Φτάνει αυτό να γίνει σχετικά σύντομα ώστε να μην εξαρτηθεί η τύχη του συμφώνου από τη γενικότερη πολιτική ρευστότητα...