.

.
Κάθε Δευτέρα στην Athens Voice (κλικ)

Τρίτη 12 Ιανουαρίου 2010

ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ: Η ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΥΚΛΑΔΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

Στις 10 Δεκεμβρίου ξεκίνησε στο μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης η πολυαναμενόμενη έκθεση για τις αναπαραστάσεις του έρωτα στην αρχαία ελληνική τέχνη. Η έκθεση που έχει τίτλο “Έρως: από τη Θεογονία του Ησίοδου στην ύστερη αρχαιότητα” ασχολείται με τον έρωτα σε όλες του τις μορφές και χωρίζεται σε εννέα ενότητες, όσες και οι Μούσες. Μία από τις εννέα τιτλοφορείται “ Όμοιοι Έρωτες” και πραγματεύεται το ζήτημα της (ανδρικής) ομοφυλοφιλίας στην αρχαιότητα – κάτι που μάλλον δεν καταλαβαίνει κανείς από τον τίτλο.


ancientgreekgay005 Γενειοφόρος άντρας σε στύση προσεγγίζει ερωτικά ένα νεότερο. Από αττικό αγγείο του 6ου αι.π.Χ που βρέθηκε στην Κύπρο.


-Μερικές παρατηρήσεις σχετικά με τον τρόπο που οι επιμελητές της έκθεσης αποφάσισαν να χειριστούν το θέμα. Ξεκινάμε από τον τίτλο “’Ομοιοι ‘Ερωτες”: Θα ήταν καλό να ξεκαθαρίσουν οι επιμελητές από πού προέρχεται αυτός ο όρος, αν αναφέρεται σε κάποιο κείμενο κτλ. Αν δεν θέλουν να χρησιμοποιήσουν τον όρο “ομοφυλοφιλία” επειδή δεν υπήρχε στην αρχαιότητα, δεν καταλαβαίνω πως γίνεται να χρησιμοποιούν τον όρο “ετεροφυλοφιλία” που είναι ακόμα πιο πρόσφατος.

-Στα αγγλικά ο τίτλος “Όμοιοι Έρωτες” αποδίδεται με το πολύ σαφέστερο “Homoerotic Love”. Σε αυτή την ενότητα οι επεξηγήσεις στην αγγλική γλώσσα είναι γενικώς πολύ σαφέστερες από ό,τι στα ελληνικά. Π.χ. μια αναπαράσταση που στα αγγλικά περιγράφεται με τις λέξεις “anal copulation” (πρωκτική συνουσία) στα ελληνικά αποδίδεται ως “ερωτική συνεύρεση”!


ancientgreekgay002 Νεαρός που εμφανίζει τα πρώτα σημάδια τριχοφυίας στον πρόσωπο προσφέρει σε νεότερο έφηβο ένα λαγό ως ερωτικό δώρο. Από αττικό αγγείο του 5ου αι. π.Χ που βρέθηκε στην Ιταλία.

ancientgreekgay008

Γενειοφόρος άντρας προσφέρει λαγό ως ερωτικό δώρο σε έφηβο. Από αττικό αγγείο του 5ου αι.π.Χ που βρέθηκε στην Αταλάντη.


-Στο επεξηγηματικό σημείωμα που συνοδεύει την ενότητα, οι επιμελητές επαναλαμβάνουν τη συμβατική προσέγγιση του βρετανού καθηγητή Ντόβερ σύμφωνα με την οποία οι “όμοιοι έρωτες” περιορίζονταν στις σχέσεις μεταξύ ενήλικων ανδρών και “εφήβων 13-17 ετών”. Αν και ξεκαθαρίζουν ότι αυτό δεν είχε καμία σχέση με τη λέξη “παιδεραστία” όπως την εννοούμε σήμερα, αγνοούν νεότερες προσεγγίσεις σύμφωνα με τις οποίες η εικόνα αυτή είναι υπερβολικά μονοδιάστατη, απηχεί σε μεγάλο βαθμό τα στερεότυπα της σύγχρονης κοινωνίας σε σχέση με τον ενεργητικό και τον παθητικό ρόλο και περιορίζει τις ομοφυλοφιλικές σχέσεις των αρχαίων σε ένα σχήμα εξουσίας και σεξουαλικής επιβολής με βάση τη διαφορά ηλικίας – ενώ στην πραγματικότητα ήταν ένα πολύ πιο σύνθετο και πολυδιάστατο φαινόμενο. Ίσως γι’ αυτό το λόγο οι επιμελητές αισθάνονται την ανάγκη να υπερτονίσουν τον υποτιθέμενο “παιδαγωγικό” χαρακτήρα αυτών των σχέσεων σε βάρος του ερωτικού.

ancientgreekgay004 Νεαροί άντρες χωρίς γένια ερωτοτροπούν τυλιγμένοι με ιμάτιο. Αττικό αγγείο του 6ου αι.π.Χ.


-Στο σημείωμα δεν ξεκαθαρίζεται κατά πόσο “η ηλικία 13-17 ετών” ήταν μια περίοδος ερωτοτροπίας όπου ένας έφηβος μπορούσε να έχει περισσότερους από έναν θαυμαστές ή αν μπορούσε να συμβεί και κάτι παραπάνω. Πάντως το απόσπασμα που παραθέτουν από την “Παλατινή Ανθολογία” σχετικά με την ομορφιά των αγοριών φαίνεται να θέτει κάποια ηλικιακά όρια ως προς το τι μπορούσε να γίνει και πότε…Όπως και νά χει η έκθεση ξεκαθαρίζει ότι οι σχέσεις αυτές πολλές φορές κατέληγαν σε ισόβιες “φιλίες”.

-Αν και το σημείωμα χρησιμοποιεί τους όρους “εραστής” και “ερωμένος” που προέρχονται αποκλειστικά από την αρχαία Αθήνα, συνεχίζει γράφοντας ότι οι ενήλικοι άντρες κυκλοφορούσαν στα γυμνάσια, κάτι που στην Αθήνα απαγορευόταν για τους άνω των 20 ετών.

ancientgreekgay009 Ο Δίας απαγάγει το νεαρό Γανυμήδη. Από αγγείο του 5ου αι.π.Χ άγνωστης προέλευσης.

ancientgreekgay006Έφηβος χωρίς γένια προσπαθεί να αποπλανήσει έναν ακόμα νεότερο προσφέροντας ένα πουγγί. Από αττικό αγγείο του 5ου αι.π.Χ.


-Επιπλέον στον κατάλογο ξεκαθαρίζεται ότι η διαφορά ηλικίας στους ετεροφυλοφιλικούς γάμους ήταν πολύ μεγαλύτερη σε σχέση με τις ομοφυλοφιλικές σχέσεις. Στην ίδια την έκθεση η μεγάλη διαφορά ηλικίας αναφέρεται στην ενότητα του ετεροφυλοφιλικού γάμου, όχι όμως σε αντιδιαστολή με τις ομοφυλοφιλικές σχέσεις.

-Τα ίδια τα εκθέματα της ενότητας “Όμοιοι Έρωτες” δείχνουν να συνηγορούν υπέρ μίας πολύ πιο σύνθετης εικόνας της αρχαίας ελληνικής ομοφυλοφιλίας: Από τα 15 αντικείμενα που παρουσιάζονται, τα πέντε απεικονίζουν επαφές ανάμεσα σε συνομήλικους νεαρούς ή ανάμεσα σε εφήβους διαφορετικής ηλικίας.

ancientgreekgay001

Ο Διόνυσος κρύβει τα γεννητικά όργανα ενός σάτυρου. Η επιγραφή “Λέαγρος Καλός” δείχνει ότι το αγγείο μάλλον αποτελεί δώρο κάποιου θαυμαστή του στο Λέαγρo

ancientgreekgay003
Πρωκτική συνουσία μεταξύ αντρών από αγγείο του 6ου αι.π.Χ που βρέθηκε στη Θάσο.


-Στο συνοδευτικό σημείωμα αναφέρεται ότι το “διαμηρίζειν” (σεξουαλική επαφή ανάμεσα στους μηρούς) δεν ήταν παρά ένα “αξιοπρεπές” υποκατάστατο της πρωκτικής επαφής την οποία υποτίθεται ότι οι αρχαίοι (όπως και οι σύγχρονοι) θεωρούσαν “υποτιμητική”. Πουθενά δεν αναφέρεται ότι σε όλες τις σχετικές αναπαραστάσεις (και σε αυτήν που παρουσιάζει η έκθεση!) το “διαμηρίζειν” γίνεται μπροστά σε μάρτυρες, πράγμα που υποδηλώνει ότι ενδεχομένως δεν αποτελούσε “υποκατάστατο” αλλά μέρος κάποιου δημόσιου τελετουργικού.

-Στην ενότητα “Αγοραίοι Έρωτες” οι επιμελητές ασχολούνται εκτενώς και χωρίς την παραμικρή διάθεση σεμνοτυφίας με το φαινόμενο της γυναικείας πορνείας στην αρχαιότητα σε όλες του τις πιθανές παραλλαγές. Το αντίστοιχο θέμα της ανδρικής πορνείας η οποία ήταν επίσης πολύ διαδεδομένη δεν θίγεται πουθενά.


ancientgreekgphallus001Δύο φαλλοί σε ανάγλυφο του 1ου αι.π.Χ από τη Δήλο. με την επιγραφή “Τούτο εμοί και τούτο σοι” - “Το ένα για μένα και το άλλο για σένα”! Ίσως να κοσμούσε την είσοδο κάποιου σπιτιού.

ancientgreeklesbian001

Εταίρες καλλωπίζονται σε αττικό αγγείο του 5ου αι.π.Χ. Σύμφωνα με τους επιμελητές η ερμηνεία ότι πρόκειται για λεσβιακή σκηνή δεν έχει βρει απήχηση.


Αντί για επίλογο: Πρόκειται αναμφίβολα για μια πολύ σημαντική και φιλόδοξη έκθεση που συγκεντρώνει 270 αντικείμενα από 48 μουσεία της Ελλάδας, της Κύπρου και της Ιταλίας καθώς και το μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι. Μια έκθεση που σίγουρα βάζει πολύ ψηλά τον πήχυ σε σχέση με το τι μας έχουν συνηθίσει τα μουσεία στην Ελλάδα.

Είναι επίσης εξαιρετικά σημαντικό ότι για πρώτη φορά οι επιμελητές μιας ελληνικής έκθεσης -όπως και οι επιμελητές της έκθεσης Τσαρούχη στο μουσείο Μπενάκη- ασχολούνται σε τέτοιο βαθμό με τον ομοφυλοφιλικό έρωτα και την επίδρασή του στην καλλιτεχνική έκφραση. Έστω κι αν δείχνουν υπερβολικά “συγκρατημένοι” και πολλές φορές επαναπαύονται σε συμβατικές ερμηνείες χωρίς να προσθέτουν κάτι καινούριο, το γεγονός ότι μας δίνεται η ευκαιρία να κάνουμε μια τέτοια συζήτηση έχει τεράστια σημασία από μόνο του.

Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 5 Απριλίου.




16 σχόλια:

erva_cidreira είπε...

Επίσης απουσιάζουν τα εκθέματα, ή έστω οι αναφορές, για τον έρωτα μεταξύ γυναικών.

Και, όπως έχουμε ήδη συζητήσει, σε σχέση με τους ομόφυλους έρωτες είναι αρκετά προβληματική η επιλεκτική εστίαση στην Αθήνα του δεύτερου μισού του 6ου π.Χ. αι. όταν η έκθεση ρητά καλύπτει μια πολύ ευρύτερη χρονική περίοδο και υπόρρητα μια πολύ εκτενέστερη περιοχή.

Συζητήσιμη, τουλάχιστον, θα πρέπει να θεωρηθεί και η με βάση την παραπάνω εστίαση άποψη ότι οι ομόφυλοι έρωτες αφορούν κυρίως την ανώτερη τάξη και όχι τα λαϊκά στρώματα.

Γενικά, συγχαρητήρια στους συντελεστές της έκθεσης για την τολμηρή και πρωτοπόρα δουλειά τους, αλλά προφανώς θα χρειαστούμε και άλλες εκθέσεις στο μέλλον για να σχηματίσουμε μια πιο έγκυρη και σφαιρική αντίληψη πάνω στο θέμα της ομοφυλοφιλίας (και ομοφυλοφοβίας) στην Αρχαιότητα.

Hfaistiwnas είπε...

Πρέπει να είναι πολύ καλή..

gay super hero είπε...

@ erva

Απλά μην ξεχνάς οτι η έκθεση στην ουσία ασχολείται αποκλειστικά με την απεικόνιση του έρωτα στις εικαστικές τέχνες. Από αυτή την άποψη ο τίτλος "Έρως από τη Θεογονία στην ύστερη αρχαιότητα" είναι μάλλον προβληματικός καθώς υποδηλώνει ότι η έκθεση ασχολείται με το ερωτικό φαινόμενο ιστορικά ή κοινωνιολογικά.

Κάτι τέτοιο σαφώς δεν συμβαίνει. Η έκθεση περιορίζεται στον τρόπο με τον οποίο το ερωτικό φαινόμενο απεικονίζεται στις εικαστικές τέχνες και μόνο. Οποιοσδήποτε άλλος ισχυρισμός από την πλευρά των επιμελητών μάλλον είναι υπερβολικά φιλόδοξος.

Εφόσον λοιπόν είναι μία έκθεση που περιορίζεται στις εικαστικές απεικονίσεις, επόμενο είναι τα περισσότερα εκθέματα να προέρχονται από την Αττική του 6ου και 5ου αιώνα π.Χ η οποία ήταν και ο μεγαλύτερος εξαγωγέας αγγείων εκείνη την εποχή (δεν είναι τυχαίο ότι ακόμα και αγγεία που βρέθηκαν στην Κύπρο και την Ιταλία από την Αττική προέρχονται)

Eπιπλέον αυτό εξηγεί και για ποιο λόγο απουσιάζουν από την έκθεση οι σχέσεις ανθρώπων που δεν ήταν σε θέση να παραγγείλουν αγγεία όπως οι ομοφυλόφιλες γυναίκες ή τα λαϊκά στρώματα...

erva_cidreira είπε...

Όταν στο τμήμα των "Ομοίων ερώτων" υπάρχει η φωτογραφία από το σπήλαιο στην Φολέγανδρο με τις εγχάρακτες αφιερώσεις των εραστών προς τους ερωμενους τους, αυτό σημαίνει ότι πάντα υπάρχουν τρόποι να μην δεσμευτείς από την για διάφορους λόγους έλλειψη διαθέσιμου εκθεσιακού υλικού και εξαναγκαστείς σε διατύπωση γενικευτικών θεωρητικών απόψεων που ίσως στην πραγματικότητα να είναι αρκετά συζητήσιμες.

gay super hero είπε...

Δεν νομίζω ότι πρόκειται καν για "διατύπωση θεωρητικών απόψεων" αλλά απλά επανάπαυση σε ήδη γνωστά και τυποποιημένα θεωρητικά σχήματα.

Μόνο και μόνο από τη συνύπαρξη των εκθεμάτων στον ίδιο χώρο μπορούσε κανείς να βγάλει ενδιαφέροντα συμπεράσματα που δεν τα έβρισκε πουθενά στα συνοδευτικά κείμενα...

sCaTterBraiN είπε...

όπως και να έχει, μου άρεσε πάρα πολύ η αναφορά σου από την έκθεση καθώς και το γεγονός ότι - παρά τον πιθανό συντηρητισμό των επιμελητών η έκθεση έγινε.
δεν έχω πάει, αλλα μπορώ να βρω τον κατάλογο και έτσι θα ρίξω κι εγώ μια ματιά.

Unknown είπε...

Αχ βρε ήρωα πάλι διάσημο με έκανες.
Σε αυτή με τον λαγό είμαι εγώ. λολολ
Αντε μαθαίνεται και την ηλικία μου. :-))))

erva_cidreira είπε...

Μα τελικά αυτό είναι το πρόβλημα: είτε με την απουσία εκθεμάτων, είτε με την επιλεκτική ερμηνεία των υπαρχόντων, διατυπώνονται ή επιβεβαιώνονται θεωρητικά σχήματα που δεν έχουν καθολική ισχύ.

Υποθέτω ότι όλο αυτό ακούγεται σαν άδικη γκρίνια όταν, για παράδειγμα, πρόσφατα πέρασε στο ντούκου η πολύ πιο προβληματική έκθεση για τη Γυναίκα στην Αρχαιότητα στο Αρχαιολογικό Μουσείο, αλλά ανεβάζοντας τον πήχη ανεβαίνουν και οι προσδοκίες, έτσι δεν είναι;

tovenito είπε...

λες από τα αγγεία να βγηκε η έκφραση μου τάζουν λαγούς (και πετραχείλια;)
λολ!
πολύ εμπεριστατωμένη έρευνα, όπως πάντα

abravanel είπε...

Καλύτερα που δεν υπήρχε ο λεσβιακός έρωτας γιατί τότε θα φανταζόμουν οτι θα λειτουργούσε ως κράχτης ενώ τώρα μένει ακέραια η σημειολογική αξία που απέδωσε ο ήρωας μας.

Βέβαια εγώ μιλώ ως μη-λεσβία οπότε καλά τα λέω θεωρητικά :-)

gay super hero είπε...

@ Hfaistiwn

Aν μπορέσεις, κατέβα να τη δεις :-)

@ scatterbrain

Και γιατί να κοιτάξεις τον κατάλογο αφού μπορείς να πας στην έκεθση;

@ bear

Φτου φτου, μέρα δεν έχει περάσει από πάνω σου :-)

@ tovene

Σε ευχαριστώ πολύ αν και δεν πρόκειται για κάποια έρευνα, απλά μια δική μου ανάλυση όσων είδα και διάβασα στην έκθεση :-)

@ abravanel

Σιγά μην λειτουργούσε ως "κράχτης" αν έβαζαν πέντε ποιήματα της Σαπφώς αντί για το μικροσκοπικό απόσπασμα που είχαν και το οποίο δεν αναφέρεται σε φύλο. 'Η θα μπορούσαν να βάλουν κάποια από τα αποσπάσματα που δημοσίευσα εδώμε τις διάφορες ερμηνείες από δίπλα.

'Οταν λέμε "Έρως" δεν μπορεί να εννοούμε μόνο τον ετεροφυλικό έρωτα ή τον έρωτα μεταξύ αντρών και εφήβων. Η γκάμα είναι πολύ μεγαλύτερη.

Ανώνυμος είπε...

Βάρδα μόνο να μην το μάθουν οι θεματοφύλακες της αρχαιοελληνικής ετεροφυλοφιλίας Cotso von Plevrius και Άδωνης "Τσιρίδας" Γεωργιάδης...

Ανώνυμος είπε...

Χαχα μ'αρεσει που το τελευταιον αγγειον με το fingerbanging ειναι "καλλωπισμος". Δηλαδη ρε φιλε, το αλλο που ειναι σαν να παλευουν, ειναι πρωκτικη επαφη, το αλλο με τους λαγους, ερωτικο δωρο..οι γκομενες να πουμε εκει κατω γιατι βαφουν τα νυχια τους;
Σιχτιρ.

gay super hero είπε...

@ poontangdee

Ο κατάλογος γράφει ότι "η ασυνήθιστη (;) χειρονομία πρέπει μάλλον να ερμηνευθεί ως περιποιητική - πιθανότατα επαλείφει την ηβική περιοχή με κάποιο άρωμα ή αλοιφή, ενδεχομένως μετά την αποτρίχωση".

Τώρα βέβαια κι εγώ δεν καταλαβαίνω γιατί αυτό αποκλείει να υπάρχει ερωτισμός ανάμεσά τους :-) 'Αλλωστε η ατμόσφαιρα της σκηνής εκεί παραπέμπει.

Ιθάκη-man είπε...

Τι; Δηλαδή αν ήμουν στην αρχία Αθήνα αν μου έδινε κουνέλι, εγώ πρέπει να του κάτσω; Α παπαπαπαπα!

Στην Κύπρο βρέθηκαν τέτοια πράγματα; Μα στη νήσο των Αγίων; Δεν γίνεται, κάποιο λάθος πρέπει να έχει γίνει :p Εγώ δεν έχω δει τίποτα σε κανένα Μουσείο εδώ που να σχετίζεται με ομοφυλοφυλικές "σχέσεις"

gay super hero είπε...

@ Iθάκη-Man

Kι όμως το αγγείο της πρωτης φωτογραφίας βρέθηκε στην Ταμασό και φυλάσσεται στο Κυπριακό Μουσείο της Λευκωσίας :-)